Doodstraf-advocaat Bart Stapert betrekt zolderkamertje Willem Pompe Instituut: 'Ik ben geschrokken van het onfatsoen en de ongenteresseerdheid in Nederland'

Doodstraf-advocaat Bart Stapert betrekt zolderkamertje WillemPompe Instituut: 'Ik ben geschrokken van het onfatsoen en deongenteresseerdheid in Nederland'

De dag voordat de Twin Towers vielen vloog Bart Stapert naarNederland. Na jarenlange inzet voor Amerikaanse ter doodveroordeelden en voor de zwarte bevolking van St.Thomas, een van dearmste wijken van New Orleans, was hij doodop. "Het nachtenlangedoorwerken, het altijd maar moeten schooien om je salaris binnen tehalen. Ik snakte naar rust."

Stapert vertelt het verhaal over zijn definitieve terugkeer in'het pantoffelkamertje' van het Willem Pompe Instituut aan hetJanskerkhof. De ironie wil dat juist de forse Stapert de kleinezolderruimte toebedeeld kreeg, waarvan bekend is dat voetstappen zodoordreunen dat het dragen van schoeisel niet gewenst is."Heerlijk", vindt Stapert zijn nieuwe, nog kale en van persoonlijkeaccenten gespeende, werkomgeving. "Als ik me als advocaat bijlas ofonderzoek deed, was het altijd functioneel. Ik zocht meestal naarspecifieke jurisprudentie. Nu kan ik verder, dieper, gaan."

Het was ere-promotor prof.dr. Chrisje Brants die hem op hetspoor zette van een promotieonderwerp. Zij had al enige tijdplannen voor een rechtsvergelijkend onderzoek naar de positie vande verdachte in de Amerikaanse Grondwet en in het Europees verdragvoor de Rechten van de Mens. Stapert: "Ik had nog helemaal geenvastomlijnde plannen toen ik besloot terug te keren, maar dit wasme op het lijf geschreven."

De jurist, die nog altijd twee ter dood veroordeelden verdedigt,zal ondermeer kijken naar de vermeende 'Amerikanisering' van hetNederlandse strafrecht. "In de Verenigde Staten zie je eenuitholling van de rechten van verdachten door het beperken van hethoger beroep en het opleggen van zwaardere straffen. Nederlandlijkt die invloed niet te kunnen weerstaan. CDA en zelfs PvdAroepen nu om strengere straffen. Het past allemaal in de gedachtedat je strafrecht kunt gebruiken om criminaliteit aan te pakken.Terwijl we eigenlijk wel weten dat strenger straffen voortkomt uitonmacht. Je bent dan al te laat. De oorzaken van de criminaliteiten de achtergronden van de verdachte, die zijn naar mijn gevoel vanveel groter belang. Ik ben bang dat we nu naar de verkeerdemiddelen grijpen."

Hoe vaak heeft Stapert er als doodstrafadvocaat niet op gehamerddat het juist de economische of psychische probleemgevallen zijndie ter dood worden gebracht? Hoe vaak heeft hij niet gepleit voormeer aandacht voor die sociale-emotionele context van de verdachte.Ook in zijn proefschrift wil hij het perspectief van de verdachtekiezen. "Binnen de rechtswetenschappen is het heel gemakkelijk vande theorie uit te gaan en te zeggen: 'Zo is de wet'. Maar hoe gaathet in de praktijk? Als een politieman echt wil dan vindt hij weliets om iemand aan te pakken. Ik ben erg benieuwd wat eenMarokkaanse jongen die 's avonds laat een politieagent tegenkomtdenkt en voelt. In de Verenigde Staten zit het wantrouwen tegen depolitie heel diep. Alle zwarte jongens hebben wel eens meegemaaktdat ze bij een surveillerende auto werden geroepen. Misschien valthet in Nederland wel mee, maar ik vraag het me af."

"Ik voel telkens weer die emotionele affiniteit met mensen die,in welk machtssysteem dan ook, onmachtig zijn", verklaart Stapertzijn voortdurende strijd. Hij is er de man niet naar om de komendedrie jaar vanuit zijn zolderkamer door de bomen op het Janskerkhofde wereld te aanschouwen. Zijn nieuwe werkomgeving mag danverdieping en contemplatie brengen, er is ook een keerzijde. "Ikwas me niet zo bewust van het gebrek aan prikkels dat je alswetenschapper hebt. In New Orleans stond altijd wel iemand op me tewachten. Die directe voldoening die je voelt als je iemand geholpenhebt mis ik. Een hug of een telefoontje van iemand kunnen je hetgevoel geven iets zinvols te hebben gedaan."

In Nederland is Stapert inmiddels lid geworden van het bestuurvan Amnesty International, een organisatie waarvoor hij al in zijnstudententijd vrijwilligerswerk verrichtte en waarmee hij altijdnauw contact is blijven houden. En op de achtergrond lonkt altijdde politiek. Een functie voor Groen Links heeft hij vooralsnogafgewimpeld. "Ik wil eerst wat meer gesettled zijn inNederland."

De sociaal-democratie heeft voor Stapert, jarenlang een trouwPvdA-lid, afgedaan. "De partij stond voor mijn gevoel altijd palvoor de mensen die aan het kortste einde trekken, maar daar ben ikniet zo zeker meer van. In het integratiedebat en het debat over deoorlog in Afghanistan positioneert de PvdA zich duidelijk in hetmidden."

En de noodzaak tot een radicalere opstelling is duidelijk, meentStapert. In Amerika bestempelde hij Nederland altijd graag als hetland van de rede en de relativering, waar bejaarde Duitseoorlogsgevangenen vrijheid werd gegund ondanks de misdaden die zein een ver verleden hadden begaan. Tot zijn spijt neemt hij nu,terug in Nederland, een Amerikaans soort verharding waar.

"Het debat over de Twee van Breda speelde vlak voordat ik uitNederland vertrok. De opstelling van Korthals Altes in die zaakheeft toen grote indruk op me gemaakt en stond voor mij altijdsymbolisch voor typisch Nederlandse waarden. Maar ik ben echtgeschrokken van het onfatsoen en de ongenteresseerdheid die op meaf zijn gekomen na mijn terugkomst. Taxichauffeurs die even hetgaspedaal indrukken voor een meisje met een hoofddoekje en taaluitslaan die in het diepe zuiden van Mississippi niet zou misstaan.In de Pijp waar ik woon, zie ik blanke en zwarte samenlevingennaast elkaar ontstaan. Ik herkende dat niet.We gaan naar mijngevoel niet goed om met die Nederlandse waarden als rationaliteiten beschaving. Daarin past geen discriminatie of strengerstraffen."

Hoewel hij bewust afstand neemt van zijn tweede thuisland volgtStapert via vrienden en de media de situatie in de Verenigde Statenop de voet. In de zoektocht van president Bush naar Bin Laden ziethij een duidelijke parallel met de traditionele Amerikaanseopstelling in de doodstrafkwestie. "Wij stellen een iemandverantwoordelijk. Die gaan we pakken. En als die dood is, is hetprobleem opgelost. Wat er verder allemaal aan de hand isinteresseert ons niet", omschrijft hij de Amerikaansegedachtengang,

Tegelijkertijd echter heeft de aanslag op het WTC een dag nazijn vertrek de bewuste breuk versterkt. "Het is opeens een heelander land geworden. Voor het eerst zijn de Amerikanen geraakt opeigen grond. Er zijn dingen gaande die ik ook niet ken. Aan de enekant kan dit een wake-up call zijn om eens wat meer na te gaandenken over waar dat anti-Amerikanisme vandaan komt, maar aan deandere kant ben ik bang dat Amerikanen het vertrouwen verliezen dathen zo sterk maakt. Ik houd van die positieve instelling, die cando attitude. Als Nederlander kijk je misschien sceptisch naar aldat vlaggegezwaai, maar het is toch wat mensen, ook in desloppenwijken, staande houdt. En wat, in ieder geval bij mij,aanstekelijk werkt."

CV

1984-1989: Landencoordinator VS en doodstrafspecialist AmnestyInternational

1989: Vertrek naar VS. Medewerker Virginia Coalition on Jailsand Prisons en het Southern Center for Human Rights in Atlanta

1989-heden: Betrokken bij meer dan 70 doodstrafzaken

1993-1996: Loyola Law School in New Orleans

1996-2001: Oprichter en directeur van het 'Community LawCenter', een advocatenkantoor in de arme zwarte wijk St.Thomas inNew Orleans

2001: Ere-doctoraat Universiteit Utrecht

Vanaf Juni 2001: lid landelijk bestuur Amnesty InternationalNederland

Xander Bronkhorst