Eeuwige puber weigert uit te vliegen

Eigenlijk wilde hij er niets van weten. Het vooruitzicht van een groots officieel afscheid in de aula van het Academiegebouw was hem een gruwel. Moest hij zich dan laten fêteren door die omhooggevallen bureaucraten die hem al die jaren dwars hadden gezeten?

En dat terwijl hij helemaal niet weg wilde. In gesprekken met collega´s had hij zijn vrees voor het gapende pensioengat zelfs in verband gebracht met doodsangst. Bismarck kon bedankt worden. Die kwam immers met die 65 jaar aanzetten nadat hij had laten uitzoeken dat de gemiddelde Duitse arbeider 67 jaar oud werd. Twee jaar luieren leek de Duitse staatsman meer dan genoeg voor zijn voetvolk.

Maar denk maar niet dat anno 2008 in Utrecht iemand hem uitstel van executie wilde verlenen. Bitter teleurgesteld was hij over het uitblijven van een aanbod om nog iets voor de universiteit te kunnen betekenen.

Zo moet de gemoedstoestand van Maarten van Rossem zijn geweest toen zijn naaste collega´s maanden geleden op zoek gingen naar een passende manier om hem uit te zwaaien. Het werd dus geen grootschalige happening. Het werd dus vooral ook geen bijeenkomst met hotemetoten en bestuurders. In de knusse Kannunikenzaal van de Faculty Club trof Van Rossem vorige week vrijdag behalve naaste familie en vrienden vrijwel uitsluitend (oud-) collega´s en vakgenoten.

Dat het voor alle aanwezigen zo’n aangename middag werd, zal toch voor een deel te danken zijn geweest aan het feit dat het afscheid uiteindelijk toch geen werkelijk afscheid was. ´Na overleg op het hoogste niveau´ kreeg Van Rossem zeer recent het aanbod om nog twee jaar lang, twee modulen onderwijs aan de universiteit te blijven verzorgen. Een aanbod dat hij dankbaar aanvaardde, al kon hij in zijn dankwoord uiteraard niet nalaten wat ironische kanttekeningen te plaatsen bij de mooie woorden in de brief die hem vanuit het Bestuursgebouw werd toegezonden.

Zo krijgt Van Rossem dus nog twee jaar de tijd om zich uit zijn natuurlijke biotoop terug te trekken, was vrijdag de olijke gedachte. Want die paste helemaal bij het thema van de middag: ‘Van Rossem, de academische axolotl’. De axolotl, een opmerkelijke reptielachtige waarvoor Van Rossem - zoon van een bioloog - een fascinatie heeft opgevat, blijft in veel gevallen liever aquatiel dan dat hij op land zijn longen gebruikt. Vergelijk: historicus prefereert het werken aan de universiteit boven het genieten van zijn pensioen.

Het thema leidde overigens tot meer amusante bespiegelingen en onderhoudende anekdoten over de mens, de wetenschapper, de docent of de publieke figuur Van Rossem die nooit volwassen werd of aan de verwachtingen wilde voldoen. Over zijn weigering studenten deadlines op te leggen bijvoorbeeld. Van Rossem meldde steevast: ‘werkstukken kunnen worden ingeleverd tot aan mijn pensioen’. Over zijn mislukte pogingen om een echte hoogleraar te worden in plaats van bijzonder hoogleraar via het Utrechts Universiteitsfonds of, zoals hij het wel eens met gevoel voor zelfbeklag noemde: het wasberenfonds. Natuurlijk over zijn zorgvuldig onderhouden nonchalante voorkomen en de zwarte coltruien die per dozijn bij de Hema worden besteld. Maar bovenal over zijn gave “onderhoudend te ouwehoeren”.

Maar er werd ook gememoreerd hoe Van Rossem “op de grote dossiers gelijk had gehad”. Zijn relativering van de historische betekenis van 9/11 en de moord op Van Gogh hadden hem geen vrienden opgeleverd, maar hij had het wel bij het rechte einde. Net zoals met zijn kritiek op de inval in Irak.

Het was kortom een geanimeerd samenzijn van collega’s die weten hoe ze elkaar met woorden kunnen plagen en paaien. Maar de slotsom was toch wel: Maarten mag dan niet zonder universiteit kunnen, een universiteit kan ook niet zonder een Maarten. Collega Ed Jonker verwoordde het zo: “Maarten voorziet in een behoefte aan causerie zonder powerpoint, aan een hoorcollege, aan een contrapunt.”

En toen was er natuurlijk ook nog een cadeautje. In het speciaal voor zijn afscheid samengesteld boek ‘de korte 20e eeuw, opstellen voor Maarten van Rossem’ schrijven negentien vooraanstaande Nederlandse historici, letterkundigen en journalisten over onderwerpen die Van Rossem bezighouden. En dat zijn er zoals bekend nogal wat: automobielen, wapentuig, kleine insecten, postzegels. Niet voor niets stond jarenlang in de Utrechtse Studiegids Geschiedenis: ‘prof.dr. M. van Rossem is geïnteresseerd in álle aspecten van de contemporaine geschiedenis’.