het torentje
Van Dis in de prijzen
Schrijver Adriaan van Dis sleepte maar liefst twee prijzen in één week in de wacht. Voor zijn verhalenbundel Leeftocht. Veertig jaar onderweg kreeg hij de E. du Perronprijs 2008. Daarnaast ontving hij de Gouden Ganzenveer 2009 voor zijn gehele oeuvre. Literatuurwetenschapper Wilbert Smulders over de prijzenregen voor de bekende auteur.
"Van Dis, oorspronkelijk journalist bij NRC Handelsblad, is beroemd geworden door zijn boekenprogramma bij de VPRO van 1983 tot 1992. De huidige generatie studenten zal dit niet hebben meegekregen, maar het tv-programma Hier is... Adriaan van Dis was legendarisch. Van Dis ontving schrijvers en sprak over hun boeken in het Nederlands, Engels, Frans of Duits. Dat zorgde elke week voor spannende televisiemomenten. Zoals het interview met W.F. Hermans, waarin de schrijver het Van Dis verschrikkelijk moeilijk maakte. 'Dit is geen vraaggesprek, dit is een vertelgesprek van mijn kant', zei Hermans tegen hem. Hij was kort tevoren in Zuid-Afrika geweest, waar toen nog het apartheidsregime heerste. Van Dis, zeer betrokken bij dit land, had daar veel moeite mee, omdat Hermans hiermee de boycot doorbrak die er tegen Zuid-Afrika bestond. Dat leverde een boeiend gevecht op."
Opvallend dat Van Dis, met zijn bekakte taalgebruik en voorkomen, zo populair werd.
"Het is moeilijk gesprekken over literatuur ook voor mensen die het boek niet hebben gelezen interessant te maken. Daarvóór was het nooit iemand gelukt dit op tv zo boeiend te doen en ook sindsdien is het vaak geprobeerd maar nooit meer geëvenaard. Van Dis is natuurlijk een dandy-figuur, een soort anti-burger, maar dat verwachten mensen ook van een kunstenaar. Hij gaf zijn programma iets theatraals. 'Wit, rood of water?' vroeg hij zijn gasten altijd aan het begin van het gesprek, waarna hij hen een glas naar keuze inschonk. Dat hij van elk vrijwel interview iets bijzonders wist te maken, was wat scoorde."
Nu krijgt deze interviewer van schrijvers zelf de Gouden Ganzenveer, een literaire oeuvreprijs. Terecht?
"Zo'n prijs is van groot belang, omdat hij hiermee ook literair wordt erkend. Aangemoedigd door het succes begon hij zelf als auteur en schreef romans over onder meer Zuid-Afrika en over zijn jeugd in een gezin dat van Nederlands-Indië naar Nederland kwam. Van Dis was een nakomertje, geboren na de oorlog in Nederland terwijl de rest van de familie een Indisch verleden met zich meetorste. In zijn boeken zet hij een kwetsbaar, beschadigd persoon neer, de thematiek van een jongetje met een moeilijk leven. Zijn boeken behoren tot de literatuur en deze prijs voor zijn hele oeuvre bekroont zijn eigen schrijverschap.”
De andere onderscheiding, de E. du Perronprijs, is voor Van Dis' 'culturele bijdrage aan wederzijds begrip tussen verschillende bevolkingsgroepen'. Wie was Du Perron eigenlijk?
"E. du Perron was een beroemde schrijver in het interbellum die samen met Menno ter Braak een groot stempel heeft gezet op de moderne Nederlandse literatuur. In de jaren dertig, de tijd van de grote -ismen, was het niet makkelijk je eigen persoonlijkheid in stand te houden. Veel bewegingen, of het nou socialisme was, fascisme of katholicisme, gaven weinig ruimte aan het individu. Du Perron en Ter Braak gingen daar recht tegenin, zij bezongen juist de kracht van de persoonlijkheid. Als schrijver braken zij een lans voor de mémoire, benadrukten zij de relatie tussen de persoon van de auteur en het werk.
Du Perrons beroemdste werk Land van herkomst ging over zijn jeugd in Indië en zijn volwassenheid is Europa. Van Dis gaf op zijn beurt de problematiek van de tweede generatie Indische repatrianten literair gestalte. Die link met Indië hebben de twee auteurs gemeen.”