het torentje
Polonium-210: groot en verwoestend
"De straling van polonium kun je tegenhouden met een A4-tje. Polonium is een radioactieve stof, officieel spreken we van een ioniserende stralingsproducerende stof, van het alfatype. Van de verschillende soorten is dit type het meest schadelijk in je lichaam. In tegenstelling tot gamma- en röntgenstraling, is alfastraling moeilijk te detecteren. Schenk een flesje met een alfastraler leeg op tafel en op twee centimeter afstand is het al niet meer meetbaar. De energie komt niet zo ver, maar is van dichtbij groot en verwoestend. Het zorgt er in je ingewanden voor dat de darmwand kapot gaat door de straling. Het herstel van de aangerichte schade is niet mogelijk. Medisch ingrijpen is nauwelijks zinvol. Nu kun je je voorstellen wat alfadeeltjes hebben gedaan in de buik van de spion."
Moeilijk detecteerbaar en dodelijk, klinkt als het ideale gif voor snode plannen.
"Dat is de vraag. In dit geval had het toch een beetje geciviliseerder gekund en minder opvallend. We hebben berekend wat voor dosis deze oud-spion moet hebben binnengekregen waardoor de verschijnselen zo acuut werden. Dat moet heel veel zijn. Een tiende microgram puur polonium-210, een fractie van een broodkruimel, is al dodelijk. Het lijkt erop dat de moordenaars royaal met het spul hebben gestrooid. Ook moeilijk te begrijpen is waarom ze geen meer instabiele variant van polonium hebben gebruikt. De poloniumfamilie kent versies die veel sneller vervallen en verdwijnen dan nummer 210. Gebruik je zo'n gif, dan is het later niet meer als radioactief in het lichaam op te sporen en is moord door straling nauwelijks aan te tonen."
Niet echt werk van meesterspionnen dus. Maar ze wisten wel de hand te leggen op de kankerverwekkende stof. Waar hebben ze dat vandaan?
"In de natuur komt polonium in kleine beetjes voor in gesteente. Daardoor ook in beton en in onze huizen. Het valt onder dezelfde familie als radon, een gas dat in kleine hoeveelheden uit de muren ontsnapt. Vandaar dat de overheid wil dat we af en toe de ramen openzetten, daar zijn zelfs spotjes voor. Als radon vervalt, wordt het onderweg ook polonium-210. In de kerncentrale in Petten, de grootste leverancier van radioactieve stoffen aan ziekenhuizen, komt bij het splijtproces ook polonium vrij. Maar het staat er niet op de bestellijst, het is zo akelig toxisch dat het geen medische toepassingen heeft. De Russen gebruiken het wel voor lichtbakens in onherbergzame gebieden. Deze RTG's, radioisotope thermoelectric generator, zijn generatoren die draaien op kernenergie. Als een soort vuurtorentjes zijn die gedropt in de noordelijke ijszeeën en Siberië. Na het instorten van het Sovjetsysteem worden die bronnen nauwelijks meer beheerd. Mensen kraken ze doelbewust en nemen het spul mee.'
Waar komt de naam polonium vandaan?
"De chemica Marie Curie heeft het ontdekt, tegelijkertijd met radium. Met het laatste heeft ze furore gemaakt. Ze noemde de eerste stof naar haar vaderland Polen, dat op dat moment officieel niet eens bestond, want het was bezet door Russen en Pruisen. Curie heeft zichzelf op den duur ook vergiftigd. Nu nog zijn er documenten met handtekeningen van haar waarop de sporen van straling meetbaar zijn. Ze kreeg in haar leven zo veel radium binnen dat ze overleed aan leukemie. Maar in die tijd was het verband tussen kanker en radioactiviteit niet duidelijk. Tegenwoordig zijn de regels veel strenger, ook in het onderzoek. Een hoogleraar aardwetenschappen had vroeger nog zo'n kast met prachtige gesteenten in zijn werkkamer, waar ook uraniumhoudende ertsen tussen lagen. Die collectie heeft hij moeten inleveren. Terecht, als je minstens acht uur per dag naast zoiets zit te werken, is dat niet echt gezond. We zijn ons veel meer bewust geworden van het gevaar van straling."