Houd je van vlees, bak je in Croma

Verschillende instanties in Nederland en Belgiëhouden zich bezig met het geven van taaladviezen. Zo heeft hetGenootschap Onze Taal een speciale taaladviesdienst waar ledenterecht kunnen met al hun vragen omtrent de Nederlandse taal. En deVrije Universiteit heeft een taalcentrum dat onder meer Van DaleLexicologie adviseert. Soms worden ten aanzien van dezelfdekwesties verschillende adviezen gegeven. Om tot meer consensus tekomen hebben de verschillende adviesdiensten onder auspiciënvan de Nederlandse Taalunie een elektronische database ontwikkeldwaar de vijfhonderd meest gestelde vragen met betrekking tot hetNederlands in zijn opgenomen. Het eerste exemplaar van deze cd-rom,de Taaladviesbank geheten, wordt 9 februari aangeboden aan ministerHermans van Onderwijs.

Zonder dat de lezer het door heeft, bevat de boven-staandeinleiding een groot tal van kwesties die in de Taaladviesbankkunnen worden opgezocht. Zo betreft een van de behandelde problemende vraag of de correcte spelling 'onder meer' of 'ondermeer' luidt.Ook worden adviezen gegeven omtrent het al dan niet voluitschrijven van cijfers, de correcte spelling van woorden met c of k(voor de spellingswijziging van 1995 zou ook 'electronisch' correctzijn geweest) en wordt uitgelegd wat een tangconstructie is (diekomt voor in de voorlaatste zin).

Commercieel

De eerste uitgave van de Taaladviesbank bevat de antwoorden opde vijfhonderd vragen die de afgelopen jaren het meest frequent aande taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal werdenvoorgelegd. Over twee jaar, als ook de vier nog te verschijnencd-roms zijn uitgebracht, zal de Taaladviesbank zo'nvijftienhonderd taaladviezen bevatten die stuk voor stuk zijngecontroleerd en goedgekeurd door een grote groep taalkundigen entaaladviseurs uit Nederland en Vlaanderen.

Aanvankelijk was de Taaladviesbank bedoeld als een vraagbaakvoor de verschillende taaladviesdiensten die Nederland enVlaanderen rijk is. Al snel werd echter duidelijk dat een dergelijkproduct ook commercieel interessant zou zijn. Het nieuwe GroeneBoekje was immers ook een bestseller en wie heeft niet hetstijlboek van de Volkskrant of de Schrijfwijzer naast de computerliggen? Dr. Jan Komen, medewerker vanhet Utrechtse instituut voorLinguïstiek (OTS) en coördinator van de redactie van deTaaladviesbank, is erg tevreden over het programma. Vooral desnelle en eenvoudige toegankelijkheid van de cd-rom, die ook vanuitde reguliere tekstverwerkingsprogramma's kan worden geraadpleegd,kan zijn goedkeuring wegdragen, maar ook inhoudelijk vindt hij hetproduct zeer interessant. "Veel taaladviesliteratuur is het productvan één persoon", stelt hij. "Daar is niets mis mee, maartaal is voor een deel een kwestie van persoonlijke smaak. Het isdan ook een belangrijke meerwaarde van de Taaladviesbank dat heteen collectief product is van een groter gezelschap. Daardoor sluitje persoonlijke voorkeuren uit."

Een voorbeeld van zo'n voorkeur is het gebruik van kunnen ofkennen in combinatie met de naam van een taal. "Sommige mensenzeggen ik kan Engels, anderen ik ken Engels", zegt Komen. "Binnende redactie en later, binnen de taaladviescommissie van deNederlandse Taalunie, kwamen we er niet goed uit welke van de tweevormen correct is. Uiteindelijk hebben we besloten beide variantengoed te keuren en in de toelichting nader in te gaan op deargumenten van de voor- en tegenstanders van de verschillendemogelijkheden."

De Taaladviesbank bevat adviezen op vele gebieden, onder andereuitspraak, spelling, woordgebruik en zinsniveau. Het probeert nietal te normerend te zijn maar juist flexibele normen te geven dieruimte laten voor variatie. "Eigenlijk is alleen de spellingwettelijk vastgelegd", zegt Komen. "Voor alle andere niveaus zijnde regels, voor zover je al van regels mag spreken, van een andereorde. Wanneer je het hebt over zinsstructuur, bijvoorbeeld, heb jehet over een zekere regelmaat die in de taal aangewezen kan worden.Een constructie als 'Houd je van vlees, bak je in Croma',bijvoorbeeld, is heel snel geaccepteerd door de taalgemeenschap.Een aantal jaar geleden bestond die constructie nog niet, nu komtzij met enige regelmaat voor. Het kan dus heel snel gaan met detaal, maar soms ook heel erg langzaam. Het gebruik van 'als' inplaats van 'dan' is al eeuwen geleden begonnen, maar nog steedsniet algemeen geaccepteerd."

Volwaardig

De Taaladviesbank is een momentopname, dat beseft Komen,gepromoveerd in de historische taalkunde, terdege. "Taal is altijdin beweging", stelt hij, "Neem nu bijvoorbeeld de invloed van hetEngels op het Nederlands. Laatst hoorde ik op tv een man vertellendat hij een consultant in executive search was, waarop depresentatrice reageerde: 'Oh, u bent een soort headhunter'."

Komen vindt het jammer dat zoveel woorden letterlijkwordenovergenomen. In Vlaanderen gebeurt dit veel minder, meenthij, daar wordt vaker gezocht naar Nederlandse alternatieven. "Datkomt wellicht doordat voor Vlamingen de eigen taal veel mindervanzelfsprekend is dan voor de Nederlanders", zegt hij, "en zovanzelfsprekend is het ook helemaal niet. Het Nederlands is eencultureel product waar eeuwen aan gewerkt is. Het is niet vanzelfeen eenheidstaal geworden die op allerlei gebieden wordt gebruikt."De laatste tijd, zo meent Komen, is het Nederlands aan kracht aanhet inboeten. "Hoe meer gebieden er zijn waarop je een taal kuntgebruiken, hoe volwaardiger de taal is", stelt hij. "Je ziet dathet Nederlands op het gebied van de wetenschap minder bruikbaarwordt. Op een heleboel onderzoeksgebieden wordt al niet meer in hetNederlands gepubliceerd."

Komen ligt er niet wakker van en ziet het niet als het begin vande teloorgang van het Nederlands, maar hij stelt dat het wel zinvolis over dit soort ontwikkelingen na te denken als je de positie vanhet Nederlands op de lange termijn wilt handhaven. Het projectwaaraan hij werkt draagt bij aan de versterking van de Nederlandsestandaardtaal, meent hij. Het is een gedegen beschrijving van dietaal, vanuit de praktijk, niet vanuit de theorie. Dat is zowel hetsterke als het zwakke punt van de Taaladviesbank. Omdat het uitgaatvan concrete vragen zijn de antwoorden veelal beknopt en helder,wat het programma toegankelijker maakt dan veel van zijn gedrukteconcurrenten. Het aantal vragen dat vanuit de praktijk kan wordengesteld is echter schier oneindig. Daarom lijkt het beoogde aantalvan vijftienhonderd taaladviezen volledig arbitrair. Komen beaamtdat men niet op inhoudelijke gronden tot dit getal is gekomen, maardat het door de drukker is vastgesteld op basis vanmarketingonderzoek. Het zal blijken nooit afdoende te zijn. Het isleuk en leerzaam om door het programma heen te surfen door middelvan de hyperlinks, maar op het moment dat je werkelijk een tekstaan het redigeren bent zal je merken dat de database in het geheelniet toereikend is. Met een derde van het programma tot mijnbeschikking kon ik nog niet eentiende van de vragen beantwoordenwaar ik tijdens het schrijven van dit stuk tegenaan liep.Vooralsnog blijft de dikke Van Dale de meeste uitgebreideadviesbank voor de Nederlandse taal. Wanneer uitgeverscombinatieSDU/Standaard besluit de teller niet te laten stoppen bijvijftienhonderd, dan zou de Taaladviesbank wel eens kunnenuitgroeien tot een serieuze concurrent.

Raymond van de Wiel

De eerste uitgave van de Taaladviesbank isbinnenkort te koop in de boekhandel voor 59,00 gulden.