Japanners gaan niet zomaar met Koreanen op het toneel staan
Japanners gaan niet zomaar met Koreanen op het toneelstaan
Dr. Eugène van Erven verdiepte zich in'buurttheater'-producties over de hele wereld. Zijn bevindingenkregen de vorm van een film en een boek. Het boek verschijnt pasover een jaar maar de film is komend weekend al te zien als deUtrechtse buurttheatergroep Stut jubileert. "Buurtheatergroepengebruiken theater professioneel als kunstzinnige uitingsvorm, maarook als middel om de stem van maatschappelijk onderliggende groepente laten horen."
"Ik zeg: 'Mijn zoon, kijk naar mij, je moeder, ik mocht nietverder leren toen ik 16 was'. Mijn zoon zegt: 'Mamma, jij moet nietzeggen wat ik moet doen, laat me met rust, ik doe het op mijnmanier!' Maar hij doet niks! Ik moest huilen toen ik dat hoorde. Iktrok mijn jas aan en ging naar buiten. Het regende. In de regen konniemand zien dat ik huilde."
Een fragment uit 'Tranen in de regen', de jongste productie vande Utrechtse theatergroep Stut. Daarin geven Nederlandse, Turkse enMarokkaanse ouders op toneel vorm aan hun eigen twijfels en emotiesrond de opvoeding van hun tienerkinderen. Toch is het volgensregisseuse Marlies Hautvast geen vormingstoneel. "Het gaat er nietom mensen iets te leren. Wij maken samen met bewoners van Utrechtsevolkswijken produkties over onderwerpen die ze zelf naar buitenwillen brengen. De ervaringen van de mensen staan voorop, maar dieverwerken we tot een professioneel script. En met mijn regie enveel aandacht voor zaken als decors en belichting ontstaat ervervolgens een hopelijk boeiende productie."
Zelfvertrouwen
Stut doet dat binnenkort al twintig jaar. Om dat te vierenorganiseert de groep komend weekend een congres. Eén van dehoogtepunten wordt de Europese première van de film 'SwappingStories - The World of Community Theatre' van Eugène van Ervenvan het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur van deUniversiteit Utrecht.
Van Erven is al sinds 1995 bezig met een onderzoek naar hetbuurttheater, en volgde naast Stut groepen op de Filipijnen, inCosta Rica, Los Angeles, Kenia en Sidney. Van Erven: "Ik vroeg meaf hoe buurttheater gemaakt wordt onder verschillende cultureleomstandigheden. Het onderzoek ontstond vanuit vragen uit depraktijk, zowel van theatergroepen die wel eens wilden weten hoeanderen het nu aanpakken als van hogescholen voorde kunsten, diezochten naar geschikt materiaal voor hun opleiding." Via via vondVan Erven de zes groepen, die hij volgde tijdens de totstandkomingvan een productie. "We trokken voor elke groep trok een maandfilmen uit, waarin we het creatieve proces volgden van de eersteimprovisaties tot de uiteindelijke voorstelling."
De groepen werden daarbij dus onder de gemeenschappelijke noemer'buurttheater' gebracht, al lijkt dat niet helemaal van harte tezijn gegaan. Van Erven: "Omdat ze onder zulke verschillendeomstandigheden opereren verschillen ze ook sterk. In elk gevalgebruiken ze theater professioneel als kunstzinnige uitingsvorm,maar ook als middel om de stem van maatschappelijk onderliggendegroepen te laten horen. Daarmee verschaffen ze acteurs en publiekmeer zelfvertrouwen. Verder werken ze met een combinatie vanprofessionele begeleiders en amateur-spelers, waarbij debegeleiders het eigen ego verder aan de kant zetten dan in hettheater gebruikelijk is."
Het is een omschrijving waar Hautvast zich niet helemaal in kanvinden. "Het woord amateurs houdt in dat iemand iets doet dat eenprofessional beter kan. Maar de rol van de spelers bij de helewording van zo'n stuk kan een afgestudeerde van een toneelschoolniet overnemen."
De film wordt over een half jaar gevolgd door het boek waar heteen eenheid mee vormt. Ze worden dan ook in één pakketuitgegeven door de Londense uitgever Routledge. Van Erven: "De filmis deels een soort smaakmaker voor het boek, maar je kunt metbeelden ook andere dingen vertellen dan met woorden. In de filmkomt de emotionele kant van het scheppingsproces bijvoorbeeld sterknaar voren, het boek gaat daarnaast in op zaken als definanciële kant en hoe het theater in de betreffendesamenleving past. Verder toont de film als het goed is dat dezevorm van theater werkt, dat het effect heeft op deelnemers enpubliek, en helpt hij zo met het bestrijden van de vooroordelentegen deze vorm van theater. En tenslotte roept de film veel vragenen discussies op, waarop vervolgens met behulp van het boek verderingegaan kan worden."
"Dat zag je bijvoorbeeld bij de presentatie van de film aan degefilmde groepen", vult Hautvast aan. "Toen ontstond een discussieover de vraag, hoe je vertegenwoordigers van verschillende(minderheids-)groepen samen op het toneel kunt krijgen. Zo verteldeeen Japans meisje, dat Japanners niet zomaar samen met Koreanen ophet toneel gaan staan. We kwamen er op uit, dat elke groep aandachtmoet krijgen voor de eigen situatie. Dat kan betekenen dat je eerstmet de verschillende groepen apart hun eigen problematiek moetverwoorden, mogelijk in de vorm van verschillende produkties."
Kwetsbaarheid
Het is al een begin van een antwoord op de vraag, watvoorresultaten het werk van Van Erven op kan leveren. Hautvast: "Doorde film werden wij om te beginnen gedwongen om expliciet te makenwat hier impliciet gebeurt. Want onze manier van werken ontstondvolkomen intuïtief. Verder bleek uit de film dat er weldegelijk overeenkomstige problemen opgelost moeten worden door deverschillende buurttheatergroepen, iets wat mij eerlijk gezegd tocheen beetje verraste."
Een belangrijk probleem is bijvoorbeeld de kwetsbaarheid van despelers, die toch voor hun eigen gemeenschap min of meer zichzelfmoeten spelen. Hautvast: "De groep uit Los Angeles, bijvoorbeeld,werkt met Spaanstalige emigranten uit Midden-Amerika. Om de somsbijzonder heftige actuele problemen ter sprake te kunnen brengenverwerken ze die in de vorm van symbolen, legendes en mythes,geënt op de Midden-Amerikaanse volkscultuur." Maar het isvolgens Hautvast niet zo, dat er voor het probleem van dekwetsbaarheid van de spelers standaardoplossingen bestaan. "Wijhebben hier in een stuk over de relaties tussen Nederlandse, Turkseen Marokkaanse vrouwen eens de vorm van een metafoor gebruikt. Opeen overlevingstocht kwamen ze samen voor een brug vast te zitten,en zo voldeden ze in eerste instantie aan decliché-verwachtingen van elkaar en van het publiek. Gaandeweghet stuk kwamen de meer ingewikkelde binnenkanten naar voren, endeden zich conflicten voor die regelrecht gebaseerd waren op dewerkelijke ervaringen van de betrokkenen. En 'Tranen in de regen'is een aaneenschakeling van korte scènes, waarbij inéén geval een vrouw afwisselend 'zichzelf speelt' en haareigen handelen becommentarieert, terwijl zich op de achtergrond eensoort toverlantaarnachtig schaduwspel tussen vader en dochterafspeelt. Zo schep je behoorlijk wat afstand. Maar de belangrijkstebescherming vormt misschien wel de constante zorg tijdens deproductie. Als een moeder de confrontatie met haar hasjrokende zoonniet aan wil dan schrappen we zo'n scène gewoon weer."
Een bijzonder voorbeeld van een stuk waarvoor heel watweerstanden overwonnen moesten worden is het Taiwanese 'Echoes ofTaiwan (III) - The Story of Taiwanese Men'. Hautvast: "In dit stukspelen oudere Taiwanese mannen gebeurtenissen uit hun jeugd na,waaronder ervaringen met de Japanse bezetter. De regisseuse is erzes jaar mee bezig geweest om hen zo ver te krijgen, in eerstinstantie wilden ze absoluut niet meewerken. Daarom heeft zegezocht naar een vorm die voor hen acceptabel was. Ze kwam uit opde vertolking van de emoties en ervaringen in sterk beeldendescènes. Dat was kennelijk beter verteerbaar dan veel gesprokenwoord. Het heeft voor ons het voordeel dat we de het stuk ook goedvolgen kunnen, hoewel er nog wel een beetje in gesprokenwordt."
Adri Bolt
Congres 'Theater in de buurt', 29, 30 en 31oktober
Organisatie: Stut Theater, i.s.m. de Hogeschoolvoor de Kunsten Utrecht.
Informatie: Stut, tel. 030-2311801
Film: 'Swapping Stories': 29 okt. Europesepremiere op de HKU, verder van 29 oktober t/m 4 november om 19.45uur in 't Hoogt.
Toneel: 'Tranen in de regen' van Stut: zaterdag31 oktober, 20.00 uur Akademietheater.
'Echoes of Taiwan (III) - The Story of TaiwaneseMen' van de Unan Shii Theatre Group: vrijdag 30 oktober, 20.00 uurAkademietheater, zondag 1 november, 20.30 uur IntercultureelCentrum RASA, Pauwstraat 13.