Joegoslavie-tribunaal is Balkangeschiedenis in notendop: 'Milosevic mag voorgoed achter de tralies'
Joegoslavie-tribunaal is Balkangeschiedenis in notendop:'Milosevic mag voorgoed achter de tralies'
Cedomir Radnic (25) volgt een master-studie mensenrechten aan deUtrechtse universiteit. De Bosnier probeert elke maand een zittingvan het Joegoslavie-tribunaal bij te wonen. Niet alleen vanwegezijn studie, maar ook omdat hij in zijn jonge leven tot twee keertoe moest vluchten voor het geweld waarvan Slobodan Milosevic medede aanstichter was. "Als student heb ik nog tegen het regiem vanMilosevic gedemonstreerd, maar toen leek hij nog zoonoverwinnelijk." Om de voormalige Servische leider achter glas ophet beklaagdenbankje te zien zitten, blijft voor hem eenbevreemdende ervaring.
In vergelijking met veel van zijn leeftijdsgenoten heeft Radnicgeluk gehad. Hij en zijn familie zijn redelijk ongeschonden uit deoorlog in voormalig Joegoslavie gekomen. Toen het misging in Bosniekon hij in 1992 zonder al te veel problemen naar Servie vertrekken,omdat hij in het gelukkige bezit was van twee paspoorten. "Ik hebtoen een vrij normaal leven kunnen leiden. Maar als ik jonge mensenin Bosnie spreek, dan is dat voor hen heel anders. Jongeren pratenniet graag over dat verleden. Ze waren tieners en zijn hun bestejaren kwijtgeraakt aan die stomme oorlog, omdat ze opgesloten zatenin hun huizen om de kogels te ontlopen. Ze willen nu gewoondoorgaan met leven en inhalen wat ze hebben gemist."
Hete geschiedenis
Andre Klip, universitair hoofddocent strafrecht probeertregelmatig met studenten naar Den Haag te gaan. Hij merkt dat hetbegin van de Balkan-oorlog al weer relatief ver weg is. "Ruim tienjaar geleden. Van de studenten die nu achttien zijn, kun jenauwelijks verwachten dat zij het destijds hebben gevolgd." In deuitspraken van het tribunaal, vaak honderden pagina's lang, vind jeechter veel van de verwikkelingen terug: "Die ellenlange verhalenbevatten hete geschiedenis. Dat is handig voor mensen die er toenniet zo veel over hebben meegekregen."
Speciaal voor hen die te jong waren nog even een spoedcursusMilosevic. Want wat heeft de Servier allemaal op zijn kerfstok enwat heeft dat te maken met de problemen op de Balkan? Je zou kunnenzeggen dat hij vanaf midden jaren tachtig heeft ingespeeld op deontevredenheid en het verkapte nationalisme onder de Servischebevolking in Joegoslavie. Onder het communistische bewind van Titowerd nationalisme niet getolereerd. Tito wist door allebevolkingsgroepen evenveel macht te geven, de lappendeken vannationaliteiten redelijk bij elkaar te houden. Na zijn dood in1980, begon het echter te broeien, met name onder de Serviers, degrootste bevolkingsgroep van het land.
Dat Joegoslavie uiteen zou vallen, zat er wel in. Maar dat hetop zo'n bloederige manier ging, is voor een groot deel te wijtenaan de haat die Slobodan Milosevic in eerste instantie alsServische partijleider wist aan te wakkeren. Met historischeverhalen over Servische helden wist hij het streven naar eenGroot-Servie steeds salonfhiger te maken. Toen in 1991 Slovenie enKroatie en in 1992 Bosnie-Herzegowina hun onafhankelijkheiduitriepen, sloeg Milosevic met harde hand toe. Hij wilde deServische delen van Kroatie en Bosnie. Niet alleen zijn eigen legerviel de drie gebieden binnen, hij onderhield ook innige contactenmet milities van Bosnische Serviers en met paramilitaire criminelenzoals de inmiddels vermoorde Arkan. Eind jaren negentig hield zijnleger nog eens huis in de provincie Kosovo. Hier wilde hij deAlbanezen verdrijven. De gevolgen van zijn oorlogszucht warengruwelijk: concentratiekampen, verkrachtingen, plunderingen,miljoenen vluchtelingen, 263.000 doden in Bosnie, 20.000 inKroatie, 12.000 in Kosovo.
Verkrachtingen
Andre Klip, docent strafrecht, neemt zijn studenten geregeld meenaar Den Haag, om in levenden lijve het internationale strafrechtin werking te zien. "Studenten vinden het spannend, alleen al omdatze de mensen over wie iedereen het al zo lang heeft in het echtkunnen zien. Bovendien is het een prima pedagogisch middel omallerlei verschillende rechtsvormen mee uit te leggen."
Het tribunaal toont een bijzondere mengeling van rechtsmodellen.In vergelijking met de Nederlandse rechtspraak zijn de zakeninteressanter. Het bewijs moet bijvoorbeeld op de zitting wordengeleverd. Aan de andere kant is er geen jury zoals in deangelsaksische landen: hier spreken professionele rechters hetoordeel uit.
Goran Sluiter is net als Klip intensief bezig met het tribunaal.De universitair docent internationaal recht volgt onder andere hetproces voor het televisieprogramma TweeVandaag. In een hoekje vanzijn beeldscherm staat de site waarop de zitting van het tribunaalonline te volgen is, altijd open. "De hele ellende op de Balkan isnatuurlijk een megazaak met vele betrokkenen. Maar in het verhaalvan Milosevic zie je alle grote incidenten terug. De helerampzalige geschiedenis van de Balkan in een notendop."Gebeurtenissen die in het collectieve geheugen zijn blijven hangen,figureren allemaal in zijn dossier. De moord op alle patienten enburgers in het ziekenhuis in Vukovar door de Serviers in 1991; debeschietingen op klaarlichte dag van de markt in Sarajevo waarbijvele burgers omkwamen; en natuurlijk de val van Srebrenica in1995.
Het ziet er niet best uit voor Milosevic, denkt Sluiter. "Defeiten staan wel vast, en voor zijn rol in Kosovo zal het vrijwelzeker tot een veroordeling komen. Als bevelhebber van zijn eigenleger is Milosevic strafrechtelijk aan te spreken op het gedrag vanzijn ondergeschikten in Kosovo. Command responsibility heet dat:als je op de hoogte was van de misdaden, er iets aan had kunnendoen maar dat hebt nagelaten, dan ben je schuldig." Zijn 'schuld'in de oorlogen in Kroatie en Bosnie is minder makkelijk tebewijzen. "Daar ging het meer om legers waarmee Milosevic officieelniets te maken had."
Om die reden is Mirela Shuteriqi (23) erg benieuwd wat deuiteindelijke uitspraak zal zijn. De vierdejaars internationaalEuropees recht kreeg als Albanese pas eind jaren negentigzijdelings te maken met de gevolgen van de oorlog, toen de Serviersde Albanese Kosovaren het land uitjoegen. "Ik studeerde toen al inNederland, maar als ik terugging naar Tirana hoorde ikverschrikkelijke verhalen over hele gezinnen die een week door dekou hadden gelopen om de grens te bereiken. Vanaf het begin van deoorlog ben ik bang geweest dat het uiteindelijk ook fout zou gaanin Kosovo, en dat is ook gebeurd."
Op haar eigen manier wil zij bijdragen aan de strijd omgerechtigheid. Binnenkort gaat zij drie maanden stage lopen bij hettribunaal, op de afdeling voor de bescherming vanverkrachtingsslachtoffers: "Omdat ik de taal spreek kan ik metAlbanese vrouwen makkelijker communiceren. Ik besef dat dat geenlolletje zal zijn. Maar deze getuigen hebben meer bescherming nodigdan wie dan ook. Op deze manier heb ik het gevoel dat ik, zoweljuridisch als menselijk, een nuttige bijdrage kan leveren."
Milosevic mag wat haar betreft voorgoed achter tralies: "Vanuitmenselijk en politiek perspectief is hij verantwoordelijk, en ikhoop dat dat nu ook in legale termen wordt omgezet. Dat zou eenhoopvol teken zijn. Politieke leiders zullen dan beseffen dat zeniet overal mee wegkomen door achteraf te zeggen dat ze van nietswisten."
Femke van Zeijl
Het proces online: http://www.un.org/icty/latest/index.htm