Langzame doch gewisse dood voor hongerstaker

Eten weigeren is het machtsmiddel van de machtelozen. Zo'nduizend mensen per jaar nemen in Nederland hun toevlucht tot ditlaatste redmiddel. Het gaat vooral om uitgeprocedeerde asielzoekersdie zo een verblijfsvergunning proberen af te dwingen.

In 1998 lieten bijvoorbeeld 132 'witte illegalen' in Den Haaghun eten staan om uitzetting te voorkomen, en voor een flink aantalmet succes. Dit soort resultaten zijn echter schaars. Meestalbereiken hongerstakers weinig met hun actie.

Wat Nederlands bekendste hongerstaker van het moment Volkert vander Graaf bereikt, is nog onduidelijk. Hij protesteert tegen depermanente camerabewaking in zijn cel. Deze draaien nu nog steeds24 uur per dag en registreren nu de langzame zelfmoord van de man.Want los van de discussie over dwangvoeding en zelfbeschikking,biologisch gezien is hongerstaking gewoon een trage vorm vanzelfmoord: de hartspier wordt afgebroken, de hartslag zwak, dehongerstaker zakt weg in een coma waarop de dood volgt.

Een hongerstaker die wel drinkt -een mens kan slechts een weekzonder drinken- bereikt na veertig tot tachtig dagen het terminalestadium. Hoe lang een hongerstaker het volhoudt zonder eten hangtaf van wat hij drinkt en van zijn conditie aan het begin. Iemandmet meer vet kan het langer uithouden dan een mager scharminkel.Een staker verliest per maand tien kilogram lichaamsgewicht,onafhankelijk van zijn uitgangspositie. Magere hongerstakerskrijgen eerder problemen dan dikkere. Suikerziektepatienten zijnzeer slecht uitgerust voor een hongerstaking, omdat het hormooninsuline dat zij missen, een belangrijke rol speelt bij deaanpassing van het lichaam aan het dieet.

Volkert drinkt onder andere vruchtensappen en thee met suiker.Hij krijgt dus nog wel energie binnen. Het lijkt dus niet onlogischom te veronderstellen dat Volkert het wat langer uit kan houden daneen alleen op water levende staker. Maar heel veel langer dantwee-en-eenhalve maand overleven zonder vast voedsel is nietmogelijk.

Wat gebeurt er allemaal in het lichaam van de hongerstaker? Hetlichaam stelt zich in op de ongewone omstandigheden. Het doeldaarvan is om de hersenen 'draaiende' te houden en spierweefsel tesparen. De hersenen leven de eerste twee weken alleen van glucose,andere organen kunnen ook elders energie uit putten. Ten behoevevan de hersenen is het dus zaak voldoende glucose (suiker) te makenen te besparen. Daarom gaan andere organen op een lager pitjedraaien. Is de suikervoorraad dusdanig aangetast, dan stappen ookde hersenen over op een ander dieet: zij draaien dan op zogenoemdeketonen die ook uit vetten zijn te maken maar waarvoor geeneiwitten nodig zijn zoals bij het maken van glucose.

Zoals gezegd is vetweefsel de voornaamste bron van glucose. Hetlichaam zet vetten om in suikers. Maar vetweefsel zorgt ook voorisolatie en er zitten er verschillende vitamines in opgeslagen. Hetlichaam zal daarom niet alleen vet verbranden, maar ook eiwitten.Naarmate het vet opraakt, wordt eiwitverbranding belangrijker. Endaarmee worden de spieren waarvan eiwitten de belangrijkstebouwsteen zijn, aangetast. Naarmate meer eiwitten omgezet worden inenergie, neemt de spiersterkte af. Na tien dagen hongeren merkt destaker dat hij duidelijk slapper wordt.

De eiwit-afbraak en de spierverslapping hebben de meestdesastreuze gevolgen. De eerste week vallen de gevolgen nog welmee. Daarna is de hongerstaker doorlopend moe, heeft hij hoofdpijnen is het door concentratieproblemen moeilijk om te lezen. Na deeerste maand wordt de toestand echt zorgelijk. Dan tredengehoorverlies, slechter zien, misselijkheid, braken endarmbloedingen op. Het immuunsysteem stort in elkaar, de staker isvatbaar voor infecties die gezonde mensen niets zouden doen.

Na vijftig dagen is een hongerstaker een lichamelijk wrak. Metzo iemand is het moeilijk communiceren omdat van zijn stem nogslechts gefluister rest. Bovendien kan een psychose optreden: destaker lijdt aan waanvoorstellingen en verliest het contact met dewerkelijkheid. Het 'point of no return' is nu dichtbij. Op eengegeven moment is de afbraak van organen onomkeerbaar. Hetafstervingsproces is begonnen. Opnieuw beginnen met eten heeft dangeen zin meer, dwangvoeding - zoals door de minister wordtvoorgesteld in de zaak Volkert - dus ook niet.

Wat de staker fataal wordt, is niet exact aan te geven. Zo kande hartspier het begeven; de lever werkt niet meer waardoor giftigestoffen de hersenen beschadigen; een simpele infectie kan de doodbetekenen of de optelsom van alle niet meer functionerende organenzoals nieren, lever en longen kan het eindsignaal betekenen. Heteindresultaat van een doorgezette hongerstaking is altijdhetzelfde: dood.

In Nederland is nog nooit een hongerstaker overleden, maar inTurkije zijn sinds oktober 2000 al 56 mensen overleden aan eenzelfgekozen hongerdood. Deze stakers zijn gevangenen dieprotesteren tegen het regime in nieuwe gevangenissen.

Volkert beleeft vandaag de 63ste dag van zijn hongerstaking. Hetzal lichamelijk niet goed met hem gaan, maar zijn medische toestandis moeilijk te voorspellen omdat hij meer dan alleen water drinkt.Maar langer dan een paar weken kan hij het waarschijnlijk niet meervolhouden. De camera's die hem van zelfmoord moeten weerhouden,kunnen dan niets anders doen dan zijn einde registreren.

Rinze Benedictus

Met dank aan Balthasar Schaap van de JohannesWier Stichting. Hij is mede-auteur van het boekje 'Honger naarrecht, honger als wapen. Handleiding voor de medische enverpleegkundige begeleiding van hongerstakingen.' Zie ookwww.johannes-wier.nl.

Weer eten kan dodelijk zijn

"Dat is verschrikkelijk, het is door iedereen miskend!" Sociaalgeneeskundige Balthasar Schaap is aan het woord over de periode naeen hongerstaking. Intensieve medische begeleiding is nodig om tezorgen dat de staker niet alsnog overlijdt. "Ik laat ze meestalopnemen op de intensive care."

'Ze' zijn hongerstakende asielzoekers. Als vertrouwensartsbegeleidde Schaap verschillende stakers. Hij is betrokken bij deJohannes Wier Stichting die zich inzet voor hongerstakers.

Hongerstakers die weer gaan eten moeten het 'refeeding syndrome'vermijden. Te snel, te veel eten kan leiden tot falende longen, eenslecht functionerend hart en er kunnen hersenverschijnselenoptreden. Soms kan dit de dood tot gevolg hebben.

Het eerste wat een ex-hongerstaker krijgt, is een infuus metzout water. "De elektrolytenbalans daarvan is cruciaal", zegtSchaap. Vooral fosfor, magnesium en kalium moeten in de juisteverhouding toegediend worden, omdat de water-en-zout-huishoudingvan het lichaam helemaal ontregeld is. "Na een of twee weken isiemand weer in balans", zegt Schaap. Mensen kunnen dan weer normaaleten. Het duurt echter zo'n drie tot vijf maanden totdat het oudegewicht bereikt is.

Een hongerstaker kan blijvende klachten overhouden aan zijnactie. Soms raken de nieren beschadigd en een enkele keer tredenhersenbeschadigingen op door de chronische ondervoeding.