Nieuwe hoogleraar Gloria Wekker pleit voor multiculturele universiteit: 'Het is vijf voor twaalf'

Nieuwe hoogleraar Gloria Wekker pleit voor multicultureleuniversiteit: 'Het is vijf voor twaalf'

Toen de van oorsprong Surinaamse begin jaren zeventig aan de UvAging studeren, werd haar al snel duidelijk dat de studie wasingericht voor witte studenten. "Ik deed antropologie, natuurlijkal een tamelijk beladen studie. En ik had het daar behoorlijklastig mee. Ik kon het nog niet zo duidelijk verwoorden, maarmerkte wel dat docenten geen enkele rekening hielden metverschillen in de studentenpopulatie. Ze draaiden gewoon vooriedereen dezelfde riedel af."

Het was dan ook niet makkelijk onderwerpen te vinden van haargading. Wetenschappers die zich bezighielden met deslavernijgeschiedenis bijvoorbeeld, waren nauwelijks te vinden. Ener waren evenmin veel collega-studenten die zich met dezelfdeproblemen geconfronteerd zagen: de meeste medestudenten warenwit.

Ook in de vrouwenbeweging waar ze in de jaren zeventig mee inaanraking kwam, trad hetzelfde verschijnsel op. Niet dat ze ditmeteen besefte. "In het begin was er blijdschap om met zoveelvrouwen bij elkaar te zitten. Pas na verloop van tijd werd meduidelijk, dat ik er alleen maar over mijn vrouw-zijn kon praten,maar niet over mijn zwart-zijn." De witte vrouwenbeweging kendedezelfde beperkingen als de wetenschap. "Zij deed uitspraken diezogenaamd zouden gelden voor alle vrouwen, alsof we allemaalzusters waren die onder dezelfde vorm van onderdrukking te lijdenhadden. Dat migranten- en vluchtelingen, lesbische vrouwen ofarbeidersvrouwen heel andere ervaringen hadden, kwam niet tersprake."

Eerste hoogleraar

Om aan die beperkte witte Hollandse wereld te ontkomen, ging zenaar de VS, waar onder invloed van de zwarte bevrijdingsbeweginghet denken over ras en afkomst, naast het denken over gender, alveel langer gewoon is. "Het studie-aanbod is er veel diverser. Alin de loop van de jaren zeventig had je er African Americanstudies, Asian American studies en ga maar door. Ongeacht uit welkeraciale groep je komt, er is altijd iets te vinden. Het besef hoebelangrijk culturele diversiteit is daar veel groter."

Vrouwenstudies in de VS geven dan ook op dit gebied vaak de toonaan in de wereld. Het zou zonde die kennis tot Amerika te beperken,vond de wetenschapster. Daarom besloot ze ondanks alles in 1994terug te gaan naar Nederland, waar de vakgroep vrouwenstudies bijLetteren al snel aanspraak maakte op haar expertise op het gebiedvan gender en etniciteit. Haar aanstelling als eerste hoogleraar opdit gebied is wat dat betreft een kroon op haar werk.

Het IIAV, het internationaal archief voor de vrouwenbeweging,die de helft van de leerstoel financiert, wilde dat er meer gedaanwerd met de gigantische collectie van het archief. Daarnaast zouhet vakgebied meer erkenning krijgen met een officiele leerstoel:"Het is hoog tijd dat er eens wordt nagedacht over dit onderwerpvanuit Europees perspectief."

Witte mannen

Wekker ziet haar leeropdracht als tweeledig. Ten eerste wil zijde monocultuur in de wetenschappelijke wereld aan de kaak stellen.Als directeur van expertisecentrum GEM voor gender en etniciteit,een functie die zij sinds 1999 vervult, hamert zij hier al langerop: "Er zijn voldoende studies die erop hebben gewezen datdiversiteit een positief iets is. Denken vanuit meer gezichtspuntenen verschillende problematieken komt de wetenschap alleen maar tengoede." Ook de hardere wetenschappen wil zij hiervan doordringen:"Dat is niet makkelijk, want die mensen redeneren eenvoudig dat eenen een twee is, ongeacht ras of sekse. Maar ook daar spelencultuurverschillen een rol."

Als voorbeeld noemt ze de geneeskunde. Bij veel experimenten metmedicijnen gebruiken onderzoekers nog steeds uitsluitend wittemannen gebruikt: "Het is niet gezegd dat die medicijnen op dezelfdemanier werken bij witte vrouwen en zwarte vrouwen en mannen." Ookbij de exacte wetenschappen, waarin gender en huidskleur geen rollijken te spelen, is het besef dat deze wetenschap is gevormd dooreen witte, westerse cultuur belangrijk, vindt de hoogleraar.

In een minder eenzijdig gerichte universiteit, zouden allochtonestudenten - het woord allochtoon is Wekker overigens een gruwel -zich veel meer op hun gemak voelen. Daarom wil Wekker dediversiteit van het onderwijsaanbod aan de universiteitonderzoeken. Het eendaagse congres dat ter ere van haar oratie inapril plaatsvindt, zal dan ook daarover gaan: "Onder andere mensenuit de VS en Engeland zullen vertellen wat er daar gebeurt om meerstudenten van kleur te trekken."

Want in Nederland gebeurt dit onvoldoende, is Wekkersmeedogenloze oordeel: "Als je ziet hoeveel zwarte enmigrantenjongeren er leven in de grote steden, zou je toch zeggendat deze generatie binnen een paar jaar onze universiteiten zaloverspoelen. Maar als we niets doen om dat te stimuleren, ben ikbang dat dat niet gebeurt. En het is echt vijf voor twaalf: als wenu niets ondernemen dan raakt onze samenleving nog meergesegmenteerd dan ze al is."

Zwarte vrouwen

Het tweede aspect van haar leeropdracht is te onderzoeken welkeffect gender en etniciteit hebben op de samenleving. Sekse enetniciteit benvloeden in grote mate hoe wij ons voelen, maar ookhoe wij worden benaderd door de buitenwereld. Wekker gaatonderzoeken hoe bepalend deze factoren, waar niemand invloed opheeft, zijn. Voor haar eerste grote project wil zij de 'oralhistory' van de migratie naar Nederland uit vrouwenmond vastleggen."Ik zou graag jonge meiden uit die bevolkingsgroepen trainen alsinterviewsters, om oudere vrouwen te laten vertellen over hunervaringen." De geschiedenis van deze Indonesische, Molukse,Antilliaanse, Surinaamse, Turkse en Marokkaanse vrouwen is net zogoed een belangrijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis,meent de onderzoekster. Bovendien moet het beeld dat er bestaatover vrouwen en migratie nodig worden bijgesteld. De mythe datvrouwen alleen maar met manlief meekomen en niet zelf voor zo'nstap kiezen, mag wat Wekker betreft op de helling.

Hoewel haar leerstoel aandacht voor alle groepen in desamenleving impliceert, is er een groep die haar bijzonderebelangstelling heeft. Dat zijn de zwarte, migranten envluchtelingenvrouwen, oftewel ZMV-vrouwen. Deze groep dreigtconstant buiten de boot te vallen. "Als de politiek het heeft overvrouwen, dan zijn dat bij uitstek witte vrouwen, en als de politiekhet heeft over 'allochtonen', dan bedoelen ze daar in de praktijkvooral mannen mee. ZMV-vrouwen vallen daar steeds weer buiten. Dezegroep verdient daarom extra aandacht."

Femke van Zeijl