Onderwijs Meester

Belangstellenden kunnen zich opgeven via de folder ofbij het FBU-congresbureau (Anouk Denis, telefoon253.5219).

Doel is de onderwijskwaliteit te verbeteren door middelvan uitwisseling tussen docenten en studenten. Jaarlijks kunnenstudieverenigingen hun favoriete docenten voordragen voor de titel'Docent van het jaar.' Vier genomineerden leverde dat op die invier achtereenvolgende weken geportretteerd worden in hetU-blad.

Vorige week was de beurt aan natuurkundige Jan Kuperus.Deze week: de bioloog prof. dr. Sjef Smeekens.

'Ik ben constant aan het sleutelen en schaven

"Je moet maar naar het college over de 'Regulatie vande Celcyclus' komen", zegt prof.dr. Sjef Smeekens door de telefoon."Dat gaat over wat er gebeurd met huidcellen die jarenlang aanzonlicht blootstaan. Mensen die van zonnebaden houden kunnen daarmaar beter wegblijven." Deze uitspraak is tekenend voor Smeekens,die is voorgedragen door de Utrechtse Biologen Vereniging alskandidaat voor de titel 'Docent van het Jaar'. "Hij wil graagemoties opwekken en gebruikt daarvoor voorbeelden uit demaatschappij."

We belanden uiteindelijk bij het college 'Telomeren', eenonderdeel van een serie colleges over chromosomen die de hoogleraarMoleculaire Plantenfysiologie Sjef Smeekens aan tweedejaarsstudenten geeft. Het is wat rumoerig in de kleine collegezaal inhet Kruytgebouw. Maar als Smeekens zachtjes begint te praten is hetmeteen stil. "Wanneer cellen in het menselijk lichaamongecontroleerd aan de gang gaan praten we over kanker. Van spier-en hersencellen wil je dat ze stilstaan", vertelt de docent alsinleiding. "Bij planten willen we de celcyclus juist op gangkrijgen want dan kan je grotere suikerbieten of grotere aardappelenkweken." Al pratend loopt hij de zaal in en gaat hij tussen destudenten staan. Hij kijkt ze aan. "Het eerste uur gaan we hethebben over 'Centromeren', de wijze waarop chromosomen zichbewegen..."

Machtelt Romeyn vice-voorzitter van de UBV: "Hij praatheelzachtjes en toch is het muisstil tijdens zijn colleges." Destudente zegt een 'heel andere kant van de biologie' op te gaanmaar herinnert zich de lessen van Smeekens nog bijna letterlijk."Dat komt doordat hij alles koppelt aan emoties. In zijn collegeover 'Erfelijkheid en Genen' geeft hij het voorbeeld van erfelijkeziekten of genetisch bepaalde aanleg voor alcoholverslaving",vertelt de studente enthousiast. "Sjef zegt dan: 'Hoe ver kan dewetenschap gaan met het in kaart brengen van erfelijke gegevens?'.Straks willen verzekeringsmaatschappijen die informatie gebruikenof werkgevers tijdens een sollicitatieprocedure." Machtelt haalteven adem tijdens haar rappe betoog en gaat verder: "Wetenschap isgoed en leuk maar je moet ook de maatschappelijke relevantie in degaten houden."

Een vakidioot of een pure docent wil Smeekens zichzelf nietnoemen. Hij vindt dat een goede onderwijzer net zo goed verankerdmoet zijn in het onderzoek. "Ik probeer betrokkenheid te bereikenbij de studenten", zegt de bioloog. Hij wil niet alleen consumentenin zijn collegezaal. "Ik probeer altijd fysiek tussen de studentente gaan staan en stel gerichte vragen waardoor ze zich aangesprokenvoelen. Het is een ingewikkeld vak dus probeer ik de principes vande genetica te larderen met voorbeelden die herkenbaar zijn enaanspreken."

De docent volgt de laatste ontwikkelingen in zijn vakgebiednauwkeurig. "Ik hoor tijdens congressen veel voorbeelden vancollega's. Die gebruik ik vaak letterlijk omdat ze zo beeldendzijn." Smeekens studeerde in Utrecht. In 1982 promoveerde hij. Dehoogleraar zegt niet geïnspireerd te zijn door éénenkele docent uit zijn eigen studietijd, het waren er meerdere. "Erwas wel een scheikundedocent die een erg lastig vak gaf. Die manzorgde ervoor dat ik het voor honderd procent begreep. Daaruit leerje hoe belangrijk het is om op een gestructureerde manier les tegeven." Smeekens noemt zijn stijl self-made . "Lesgeven is eenproces waar je in moet groeien. Ieder jaar merk je wat overkomt enwat niet. Ik ben constant aan het sleutelen en schaven." Over het'Telomeren-college' is hij nog niet helemaal tevreden. De stof isingewikkeld en de voorbeelden om emoties mee op te roepen liggenniet voor het oprapen.

Tulpen

Tijdens het college loopt Smeekens heen en weer met eenaanwijsstok. Op de projector ligt een foto waarop iets staatafgebeeld dat lijkt op een abstract schilderij van een bos rodetulpen. Het blijkt een foto uit het blad Nature te zijn. "Ditzijnplastic bolletjes waar ze DNA aan vast hebben geplakt", gaat dedocent verder om de stof te verduidelijken. Dit zijn nog de meestkleurrijke plaatjes, voor de rest is alles zwart/wit of tekent hijnog als een ouderwetse schoolmeester met krijt op het bord.Machtelt Romeyn: "Hij gebruikt geen mooie computeranimaties. Dat isook niet nodig. Dat blijft een middel, geen doel."

In september 1997 werd Smeekens benoemd tot hoogleraar. "Zeboden me in Groningen een hoogleraarsschap aan. Toen dat bijna rondwas, wilden ze me hier in Utrecht ook hebben." Hij vertelt dat hijrecentelijk voor het eerst is benaderd door een headhunter uit hetbedrijfsleven. Voorlopig vindt hij zijn baan 'een erg leukebezigheid'. "Ik geef colleges, ben direct in de weer met scripties,verslagen en ik begeleid studenten in binnen- en buitenland. En ikheb daarnaast mijn eigen onderzoek."

Volgens Machtelt Romeyn is begeleiding ook één vanSmeekens' sterke punten. "Hij is erg betrokken en open. Het is nieteen grote boze meneer die boven iedereen staat, hij staat n''st destudenten", zegt Romeyn. Smeekens: "Door benaderbaar te zijn wil ikook die betrokkenheid opwekken bij mijn studenten. Tijdens depauzes praat ik ook altijd met ze." En inderdaad: als de eerstehelft van het college 'Telomeren' is afgelopen blijft hij in dezaal en legt nog wat uit aan achtergebleven studenten terwijl derest koffie is gaan drinken.

"Het begeleiden is een continu proces. Als ik in de buurt benvan de stageplaatsen ga ik langs. Van de studenten in hetbuitenland verwacht ik minstens éénmaal per maand eene-mail. Ik moet in de gaten houden of ze bijvoorbeeld niet gebruiktworden als lab-slaaf. Dat ze niet alleen plantjes staan tesnijden", vertelt de docent. "Je zet ze op de rails maaruiteindelijk moeten ze het zelf doen. Wij creëren de omgevingwaarin ze zich maximaal kunnen ontplooien."

De studenten die hij onder zijn hoede heeft zijn vierdejaars diena twee jaar regulier onderwijs op stage gaan. Daar heeft hij hetmeest intensieve contact mee. "Studenten moeten minstenséén onderzoeksstage gelopen hebben om het proces vankennis verwerven van dichtbij meegemaakt te hebben." Zijn maniervan lesgeven staat ook op een andere manier in verband met hetonderzoek: "Het is een kruisbestuiving. Als je op een enthousiastemanier onderwijs geeft, kweek je ook enthousiasme voor hetonderzoek. Dat onderzoek is weer afhankelijk van de instroom vanjong talent. Als dat proces stokt is het afgelopen." Volgens dedocent levert de biologie gelukkig vrij veel onderzoekers. "Ik zegaltijd tegen mijn studenten dat ze moeten zorgen dat ze veel tekiezen hebben. Ze moeten zich niet laten wegstoppen in eenonbekendlab in een onbekende plaats."

Proeftuin

Smeekens vindt een conferentie als Onderwijs Meester belangrijkomdat het onderwijs 'in het zonnetje wordt gezet'. "Door er over tepraten alleen al kan er iets vernieuwen. Je moet constant blijvenexperimenteren en zoeken naar methodieken om het onderwijs beter telaten beklijven." Hij staat volledig achter de onderwijsvormUniversity College. "Het is een proeftuin die erg aantrekkelijk is.Kleine aantallen studenten en grote betrokkenheid", verteltSmeekens. "Ik zit erover te denken om daar ook les te gaangeven."

De bioloog die zelf beweert dat hij geen pure onderwijsman isvindt het onderwijs in Nederland van hoog niveau. "Ik wordt altijdboos als ik de politiek hoor roepen dat het onderwijs beter kan.Die tweede kamerleden zitten elkaar allemaal na te blaffen zonderte weten waar ze over praten", zegt Smeekens opgewonden. "Watbetekent dat nou, beter onderwijs? Het onderwijs ís goed." Hijspringt op en loopt naar zijn bureau. Uit een lade trekt hij eenknipselmap tevoorschijn. "De wetenschap op politiek niveau, daarleg ik een map over aan." Hij verklaart zijn boosheid: "Het ismiskenning: er wordt al zoveel jaren tegen de universiteitenaangeschopt en we kunnen zo weinig weerwoord geven. We wordenalleen maar gezien als een kostenpost terwijl de universiteit eenbron is van welzijn en welvaart. Onze welvaart is grotendeels hetdirecte gevolg van universitair onderzoek."

Joke van der Glas