Onveranderlijk veranderlijk

Volgens promovendus Jos Buurlage past Harry Mulischin de traditie van dandy's als Oscar Wilde en Louis Couperus:schrijvers die door hun persoonlijkheid en levensstijl zowelirriteren als fascineren, maar ook een maatschappelijke boodschapuitdragen. De boodschap van Mulisch in drie woorden: weesonveranderlijk veranderlijk.

Wie heimwee heeft naar de jaren zestig, is er waarschijnlijkniet bij geweest. De magie van flowerpower, vrije liefde enhappenings wil in retrospectief nog wel eens valse nostalgieoproepen bij een generatie die ten tijde van al dat moois nog nieteens geboren was. Een van de mensen die er wél bij was, en erop geheel eigen wijze verslag van doet in zijn boeken, is HarryMulisch. In de jaren vijftig had hij zijn naam als romanciergevestigd met romans als 'Archibald Strohalm', 'Het zwarte licht'en 'Het stenen bruidsbed'. De jaren zestig en zeventig lieten eenheel andere Mulisch zien: een idealistische schrijver die hetEichmann-proces volgde in Israël, vooraan stond bij deprovo-happenings en afreisde naar de revolutie in Cuba. Zijnervaringen en ideeën verwerkte hij in boeken als 'De zaak40/61', 'Bericht aan de rattenkoning'en 'Het woord bij de daad',reportages die het midden houden tussen journalistiek,geschiedschrijving, politiek proza en literatuur. Tot nu toe werdendeze teksten niet meegenomen in studies over het literaire werk vanMulisch. Ten onrechte, vindt Jos Buurlage, die vrijdag 23 aprilpromoveert op Mulisch' werk uit de periode 1960-1975: "In mijnproefschrift probeer ik aan te tonen dat de teksten uit deze tijdnet zo goed in zijn totale oeuvre thuishoren als de grote romansdie hij in de jaren vijftig en na de jaren zeventig schreef."

Lappendeken

Jos Buurlage begrijpt wel dat een boek als 'Bericht aan derattenkoning' uit 1966 een stuk moeilijker te plaatsen is danbijvoorbeeld 'De aanslag'. 'Bericht aan de rattenkoning' gaat overde opkomst en ondergang van provo, maar daar zitten allerlei andereonderwerpen en genres doorheen geweven. Je zou je kunnen afvragenwaarom een romancier opeens zo'n vreemde lappendeken vanliteratuur, journalistiek en opinie schrijft. Buurlage: "Om tebeginnen moeten we vaststellen dat heel veel schrijvers uit dietijd maatschappelijk bevlogenwaren en politiek-culturelebrandhaarden in de wereld opzochten. Iemand als Simon Vinkenoogtrad op tijdens popfestivals, Cees Nooteboom zat in 1968 in Parijsen W.F. Hermans ging naar Suriname. Mulisch is wel de enigeschrijver die op zo'n ongebruikelijke manier over zijn tijdschreef. Omdat hij naam had gemaakt als literaire auteur, werdenzijn boeken ook door de literaire kritiek besproken. En derecensenten hadden enorm veel moeite met die boeken. Ze werdenafgedaan als slechte journalistiek: niet feitelijk, vol metliteraire excercities en verwarrende kunstgrepen. Mulisch zelfnoemde het Nieuwe Journalistiek. Hij zegt dat hij het zelf heeftuitgevonden, maar dat is natuurlijk niet zo: New Journalism was inAmerika een stroming op zich. Een auteur als Norman Mailer liep meein de Vietnam-demonstraties en schreef daar een boek over dat ookover de grens van de objectieve berichtgeving heen gaat. Eenbelangrijk verschil is dat Mailer een duidelijke scheidslijn troktussen journalistiek en reflectie: het eerste deel van zijn boek'Armies of the night' is een nauwkeurig journalistiek verslag endaarna geeft hij een historische, meer literaire beschouwing. BijMulisch lopen literatuur en journalistiek dwars door elkaar heen.Op een gegeven moment zie je dat zijn boeken niet meer doorliteraire critici en journalisten worden besproken, maar doorsociologen en psychologen. Dan worden de kritieken ook meteen eenstuk vakkundiger en enthousiaster. De boodschap van die boeken isdan ook niet alleen literair, maar vooral ook maatschappelijk: zedragen de filosofie uit dat zowel het individu als het hele mensdomvoortdurend moet streven naar verandering - onveranderlijkveranderlijk zijn is het ideaal."

Handelseditie

Mulisch is zeer te spreken over de dissertatie, al heeftBuurlage voor zijn onderzoek geen contact gezocht met de schrijver:"Mulisch is van mening dat de schrijver zijn werk heeft gedaan alshet boek is gepubliceerd, en ik ben het met hem eens. Wanneer ikhem was gaan interviewen zouden mijn interpretatie en die van hemdoor elkaar zijn gaan lopen. Bovendien zette ik in op een boek datniet alleen over Mulisch zou gaan, maar ook een tijdsbeeld zougeven van de culturele context waarin hij werkte. Mijnbelangrijkste conclusie is dat het werk van Mulisch ééncontinu geheel vormt; er is geen wezenlijk verschil tussen diedocumentaire teksten en de boeken ervoor en erna. Hij gebruiktdezelfde stijlmiddelen en bedient zich van dezelfde thema's die alin zijn allereerste boek te vinden zijn: magie, mystiek, hetraadsel van de tijd. Ook de Tweede Wereldoorlog speelt een rol inbijna al zijn boeken. Mulisch' moeder was joods en zijn vader waspro-Duits, dus het is niet vreemd dathij altijd zo bezig is geweestmet dat thema. Verder heb ik een hoop leuke wetenswaardighedenopgegraven - zo heb ik bijvoorbeeld ontdekt dat 'Bericht aan derattenkoning' grotendeels de structuur heeft van Multatuli's 'MaxHavelaar'. De echte Mulisch-liefhebber kan ik zeker de noten vanmijn proefschrift aanraden."

Promovendi van de Utrechtse afdeling Neerlandistiek lijken delaatste tijd een patent te hebben op toegankelijke, leesbareproefschriften. Net zoals van het proefschrift 'Circus dubio enSchroom' van Thomas Vaessens een handelseditie uitkwam bij deArbeiderspers, verschijnt Buurlages proefschrift 'Onveranderlijkveranderlijk' als boek bij De Bezige Bij - niet geheel toevallig deuitgeverij van Harry Mulisch zelf. Jos Buurlage: "Ik wilde geenpuur neerlandistiek proefschrift schrijven,

maar ook een studie maken van de jaren zestig en zeventig.Bovendien wilde ik geen boek schrijven dat alleen voor deacademische kring was bedoeld. Gezien het onderwerp leek het mewaarschijnlijk dat er meer mensen interesse zouden kunnen hebben.Toen het proefschrift grotendeels af was, heb ik contact gezochtmet De Bezige Bij. Ze aarzelden eerst wel een beetje, maar toen zehet aan Mulisch lieten lezen was hij er zo enthousiast over, dat zetoch hebben besloten om het uit te geven. Hij beschouwde het als deopvulling van een leemte in de aandacht voor zijn werk. Mulischheeft altijd al gezegd dat hij het jammer vond dat die periode uitzijn werk buiten beschouwing is gebleven. Voor De Bezige Bij is ditgeen commerciële onderneming; zij doen het omdat Mulisch eenbelangrijk auteur in het fonds is, en omdat ze vinden dat auteursvan zijn kaliber ook in hun culturele context worden geplaatst.Maar verder moet je er vanuit gaan dat elke dissertatie bij DeSlegte belandt. En dat is helemaal niet erg, want dat betekent dateen groot publiek er voor een lagere prijs van kan profiteren.Ondertussen ga ik eens verder denken wat ik nu eens zal aanpakken,want ik heb de smaak te pakken gekregen. Ze zeggen vaak dat hetecht moeilijk is om een goed boek te schrijven over Reve. Dat zouik dus wel eens willen proberen."

Ingmar Heytze

Het boek Onveranderlijk veranderlijk, HarryMulisch tussen literatuur, journalistiek, wetenschap en politiek inde jaren zestig en zeventig is uitgegeven door de De Bezige Bij enkost 45 gulden.