Psycholoog Karremans on Mission

"Weet je dat zeker, Eric, dat je je het woord 'slaap' herinnert? Ik denk dat je je vergist, want dat woord kwam niet voor in de lijst die ik zojuist heb voorgelezen." Terwijl de andere deelnemers geïnteresseerd toekijken, zoomt de camera in op Eric die verbaasd naar Johan Karremans staart. Hij dacht toch zeker te weten dat het woord 'slaap' genoemd was, maar als de Utrechtse psycholoog zegt dat het niet zo is, dan heeft hij zich kennelijk vergist.

Hoe onbetrouwbaar is ons geheugen? Dat was één van de vragen die de afgelopen weken in Mirror Mission aan bod kwamen. Karremans raakte bij het programma betrokken via zijn promotor Paul van Lange. "Het leek me heel interessant om mijn vak aan het grote publiek te verkopen", onderbouwt hij zijn beslissing om mee te gaan werken. "Er zijn veel programma's over het menselijk gedrag op televisie geweest, maar die waren allemaal enorm populair. Het leek mij een uitdaging om daar nu een stukje wetenschap aan toe te voegen."

Om te zorgen voor een geschikte groep deelnemers werd in de werving niet vermeld dat er sprake was van een televisieprogramma, vertelt Karremans. "Er werden vrijwilligers gevraagd voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek. Pas aan de mensen die reageerden, vertelden we dat het om een televisieprogramma ging. Een deel bedankte daarop voor de eer en uit de overblijvers is toen een representatieve groep deelnemers geselecteerd."

De 'proefkonijnen' bleven achttien dagen lang in het oude Big Brother huis in België. In de achtertuin van het huis stond 'een grote witte doos', waarin Karremans en Van Lange hun experimenten uitvoerden. De Utrechtse psycholoog benadrukt dat het programma bedoeld is om te demonstreren hoe menselijk gedrag werkt. "Er is dus geen sprake van nieuw onderzoek. Alles wat wij in het programma doen, is al in de literatuur beschreven. Toch werden alle experimenten van tevoren doorgenomen met een ethische commissie, omdat wij op dat vlak geen enkel risico wilden lopen."

Naast de losse experimenten bevat het programma één groot doorlopend experiment dat is bedoeld om te laten zien hoe groepsvorming werkt. Voor dat doel werden de deelnemers verdeeld over een rode en blauwe groep, waarvan de ene een aantal privileges kreeg, zoals warm douchen. Door de serie van zeven programma's heen wordt gekeken hoe het groepsproces zich in de twee groepen ontwikkelt, en met name ten aanzien daarvan was het lastig om de ethische grenzen in het oog te houden, zegt Karremans. "Soms gingen die tv-mensen verder dan wij wilden. Aan de ene kant kon ik me dat wel voorstellen, want ik merkte dat ik zelf ook steeds meer aan de kijkcijfers ging denken. Maar wij hadden natuurlijk ook onze professionele normen. Gelukkig was de sfeer zo dat wij redelijk wat invloed hadden en dat wij experimenten, die echt te ver gingen, konden tegenhouden."

Ook al vond Karremans het een unieke ervaring om mee te werken aan het televisieprogramma, hij peinst niet over een televisiecarrière. "Het heeft heel veel tijd gekost", herinnert hij zich. "En het was ook wel hard werken. Soms moesten er ter plekke in Brussel nog dingen worden bedacht. Sommige experimenten zijn bijvoorbeeld in een laboratorium heel interessant, maar komen niet goed over op televisie." Wat volgens de onderzoeker op televisie misschien makkelijk lijkt, zijn de gesproken commentaren bij het programma. "Maar dat is moeilijker dan ik dacht. Met een stukje tekst van drie minuten ben ik soms wel een uur bezig."

Al met al is Karremans enthousiast over het resultaat. "In het programma zit meer informatie dan in de gemiddelde realityshow. Mensen kunnen hier echt wat van leren." De psycholoog heeft al gehoord dat delen van het programma op middelbare scholen worden gebruikt bij maatschappijleer en ook zelf is hij van plan om bepaalde scènes in zijn colleges te gaan gebruiken. "Ik denk dat het programma daar heel geschikt voor is. Mirror Mission is een pionier op het gebied van de combinatie van amusement en wetenschap."

Er zijn nog drie afleveringen te zien van Mirror Mission, op maandagavond vanaf 21.30 uur op Nederland 2.