Sexuoloog Lex van Naerssen gelooft niet in een verpreutsing van de samenleving: 'De rol van AIDS is nog lang niet uitgespeeld... er staat ons nog veel leed te wachten'

Sexuoloog Lex van Naerssen gelooft niet in een verpreutsing vande samenleving: 'De rol van AIDS is nog lang niet uitgespeeld... erstaat ons nog veel leed te wachten'

Het 'Acquired Immuno-Deficiency Syndrome' behoeft geenintroductie. Jarenlange voorlichtingscampagnes hebben hun vruchtenafgeworpen. Men vrijt veilig of men vrijt niet. Of toch wel? Vraageens door over wat nu precies veilig is en wat niet. De kennis isoppervlakkig. Vraag eens op de man af of die oppervlakkige kennisook wel altijd in praktijk wordt gebracht. Veelal zul je eenschoorvoetend "meestal" te horen krijgen. Toch is de ziekte inNederland nooit echt een epidemie geworden.

"De meeste mensen hebben zo'n saai seksleven dat ze simpelweggeen risico lopen", zegt Van Naerssen. "Mensen zijn serieelmonogaam en dat met gemiddeld zo'n twee, drie partners en dan hebje het ook wel weer gehad."

Voor bepaalde groepen, zoals studenten, ligt dat wat anders.Voor hen is de experimenteerfase sinds de jaren zestig aanmerkelijkverlengd. Men begint jonger en kan wat langer doorgaan voordatmensen gaan vragen of ze al een vaste relatie hebben. Bij homo'stelt mee dat er begin jaren tachtig een hepatitisepidemie heerste.Zij waren al wat voorzichtiger geworden. Ook is er sprake vanveranderde technieken. Anaal contact is minder kenmerkend gewordenvoor homoseks en juist in dat anale contact schuilt het groterisico.

Preuts

Toch is er ook wel degelijk sprake van een gedragsverandering."De promiscuiteit is onder jongeren afgenomen", aldus Van Naerssen."Zowel bij homo's als bij hetero's." Maar dat heeft weer niet zoveel met AIDS te maken, denkt hij. Eerder met het inzicht datsommige wegen doodlopend zijn. "Op ideeen over communes of het openhuwelijk wordt niet meer zo snel gereageerd met 'jaloezie isonzin'. Het mag dan wel onzin zijn, maar mensen zijn nu eenmaaljaloers. Als ik terugkijk naar wat ik in de jaren zeventig dachtwat allemaal moest kunnen Ach die ideeen lijken nu overdreven maarhet was gewoon een reactie op de enorme truttigheid en benepenheidvan de jaren vijftig."

Dat de afname van promiscuiteit wordt veroorzaakt door eenalgehele verpreutsing, zoals wel wordt beweerd, verwerpt hij tenstelligste. "Je hoeft de TV maar aan te zetten en je zietmerkwaardige programma's als 'Seks voor de Buch'. Nou dat noem ikgeen verpreutsing. Integendeel: de tolerantie neemt nog steeds toe.We gaan naar het maximum punt. Sommige christenen overtuig je niet,sommige Moslims niet, maar jonge mensen en de totale bevolkingworden steeds liberaler."

De recente ophef rond de uitspraken over homoseksualiteit van deRotterdamse Imam El Moumni, noch de toegenomen intolerantie jegenspedofilie (zie kader) brengen hem van die mening af. "Het is tochalgemeen bekend dat Marokkanen en Turken niet vies zijn vanhomoseksueel gedrag. Ik heb het idee dat ze niet zo vreselijk tegenhomoseksualiteit 'an sich' zijn, als wel tegen de manier waarop dehomoseksuele identiteit vaak wordt vormgegeven. De homowereld isnog steeds een fun-cultuur. Toen ik erin terecht kwam dacht ik ook:'Is het nou wel nodig om in jurken rond te lopen'? Zo schets je eenverkeerd beeld van homoseksualiteit. Het lijkt oppervlakkig enseksgericht en dat terwijl het een interessante subcultuur iswaarin mensen op sommige punten heel anders tegen het levenaankijken. Het gaat al een stuk meer in de richting van de positieffysiekere cultuur van veel zuidelijke landen. Wat seksualiteitbetreft kunnen we nog veel leren van landen als Indonesie."

Voorbeeldfunctie of niet, het bijeffect van deze lichamelijkheidis niet nastrevenswaardig. Het zijn juist deze (sub)culturen dieeen goede voedingsbodem blijken voor AIDS. Van Naerssen reageertnuancerend. "Er zijn inderdaad specifieke subgroepen binnen dehomowereld die excessief promiscue zijn. Uit het grote onderzoeknaar de ontwikkeling van AIDS in de eerste helft van de jarentachtig bleek dat sommige homo's wel 850 verschillende seksuelecontacten per jaar hadden. Het ging om mensen die veel naar sauna'sen naar darkrooms gingen. Veelal kom je dan niet verder dan eenbeetje aftrekken, maar dat werd ook meegeteld, omdat in die tijdnog niet bekend was hoe AIDS werd overgedragen. In die groep zijnbetrekkelijk veel mensen besmet geraakt. Hele vriendenkringen zijnletterlijk gedecimeerd, maar die rampspoed bleef grotendeelsbeperkt tot een specifieke groep."

Afrika

In het rijke Westen is de verspreiding van het 'HumanImmunideficiency Virus' (HIV) na een aanvankelijk scherpe groeiinmiddels aardig onder controle. In Amerika heeft de het virus ietssneller om zich heen gegrepen dan in Europa. In de Verenigde Statenzijn een kleine miljoen geinfecteerden terwijl in West-Europa deteller op iets meer dan de helft van dat aantal is blijven steken.Op beide continenten vielen de meeste slachtoffers in detraditionele risicogroepen: homomannen, drugsgebruikers enhemofiliepatienten. De reacties op de ziekte verschilden welaanmerkelijk per continent. Terwijl Europa relatief snel enzakelijk reageerde werd de ziekte in de Verenigde Staten de eerstejaren nauwelijks erkend. Er heerste grote angst. Kinderen met AIDSwerden van school gestuurd en de homo-emancipatie kreeg een flinkeknauw. Pas toen Rock Hudson in 1984 openlijk voor zijn besmettinguitkwam en Elizabeth Taylor zich in de strijd mengde begon het tijlangzaamaan te keren.

De Westerse cijfers vallen echter in het niet in vergelijkingmet de ramp die zich sinds de late jaren tachtig aan het voltrekkenis in het Afrika ten zuiden van de Sahara. Op dit moment zijn daarruim 25 miljoen AIDS-patienten of HIV geinfecteerden. De schulddaarvoor ook schuiven op vrijere seksuele omgangsvormen slaatvolgens Van Naerssen kant noch wal. "Het probleem is eigenlijkarmoede", meent Van Naerssen. "Ik zeg altijd maar: 'AIDS is niet degrootste ramp, maar armoede'. De natuurlijke weerstand vanondervoedde mensen is al lager en als dan zoveel mensen om je heenAIDS hebben wordt het risico wel erg groot."

Er wordt veel gedaan aan preventie, maar als je eenmaal in zo'nnegatieve spiraal zit helpt dat nog maar weinig, ook al zijn ersinds kort meer medicijnen voorhanden doordat de Zuid-Afrikaanseregering een lagere prijs heeft afgedwongen voor AIDS-remmers. InWesterse landen kan de ziekte met de uitgebalanceerdecombinatietherapie lange tijd worden onderdrukt. Daarvoor is goedezorg echter onontbeerlijk en daar ontbreekt het dan weer aan inAfrika. Als dan bovendien de regering categorisch blijft weigerendat HIV het voorstadium is van AIDS wordt het moeilijk om positiefte blijven. "Toch is de situatie niet wanhopig", meent VanNaerssen. "De mensen die ik gesproken heb zijn strijdbaar."

"In Nederland had je ook van die mensen die beweerde dat HIV enAIDS niets met elkaar te maken hadden. Ik ben daar eens vreselijkkwaad om geworden. Het ging om mensen die er gewoon niet aan wildenomdat ze koste wat kost vast wilden houden aan hunlevensstijl."

Homohuwelijk

Inmiddels is die homoseksuele levensstijl toch blijvendveranderd. Van Naerssen wil geen een-op-een verband leggen, maarhij meent dat het niet voor niets is dat Nederland inmiddelsofficieel het homohuwelijk erkent. "We willen daarmee dat soort'veilige' relaties ook bij homo's aanmoedigen." Voor hemzelf hoefthet niet zonodig. "De eerste keer dat ik voor een homohuwelijk werduitgenodigd ging ik daar met gemengde gevoelens heen. Hebben wedaar nu twintig jaar voor geknokt? Huisje, boompje beestje. Maarals mensen dat het toppunt van geluk vinden, dan moeten ze het maardoen. Ze zullen nog bedrogen uitkomen," sneert hij, "want hethuwelijk is de meest gewelddadige context binnen desamenleving."

Het is een van de vele terzijdes waarmee Van Naerssen zijnbetoog lardeert. Hij heeft in de veertig jaar dat hij inmiddels metseksuologie bezig is een enorme kennis vergaard die hij losjes aanelkaar weet te rijgen. Volgend jaar neemt hij afscheid. Voor eenterugblik vindt hij het nog te vroeg. Als hij dan toch een tipjevan de sluier op moet lichten, wil hij wel kwijt dat hij deAIDS-epidemie samen met de uitvinding van de pil de belangrijksteontwikkelingen vindt binnen de seksuologie, ontwikkelingen die nietalleen in die afgelopen periode van belang waren maar die ook detoekomst van de mensheid in belangrijke mate zullen bepalen.Geboortebeperking zal een van de prioriteiten moeten worden ingrote delen van de wereld. Ook de rol van AIDS is nog lang niet uitgespeeld. "Het ziet er niet naar uit dat er binnen afzienbare tijdeen vaccin wordt ontwikkeld. Als je naar landen als de Filippijnenkijkt dan is het een wonder dat daar nog geen epidemie isuitgebroken. Net als aardbevingen kun je epidemieen niet tegenhouden. Er staat ons nog heel veel leed te wachten."

Raymond van de Wiel

Van Naerssen over pedofilie en Brongersma

Een heksenjacht is onzin, maar 'kan het niet gewoon met eenleeftijdsgenootje?'

De afgelopen decennia heeft de Nederlandse wetgevereen groot aantal veranderingen op het gebied van de seksualiteitdoorgevoerd. Zo is abortus bij wet geregeld en is als kroonjuweelonlangs het burgerlijk huwelijk opengesteld voor homoparen.Liberaler is het in de wereld vooralsnog niet te vinden. Op eengebied is de wet echter recent nog verscherpt. In 1995 werd hetbezit van kinderporno strafbaar. "Met een mitrailleur op een mugschieten," meent van Naerssen.

"We leven in een informatiemaatschappij", zegt Van Naerssen. "Devraag is of je wel iets moet verbieden wat je niet kn verbieden.Het is pure werkverschaffing voor de politie. Het schiet zijn doeltotaal voorbij en kan leiden tot een heksenjacht."

Van Naerssen windt geen doekjes om zijn afkeer van dewetswijziging. "Ik denk wel eens: 'Stel je prioriteiten' want latenwe wel wezen", zegt hij, "in Azie, Midden-Amerika en sommigeAfrikaanse landen is er pas echt een probleem. Daar kun je voorweinig geld kinderen van 8, 9 jaar op je hotelkamer bestellen. Alsik dan denk aan een onderwijzer die wat plaatjes op zijn computerheeft Dat is niet fris. Helemaal mee eens, maar om er nou meteenvanalles bij te halen. Ze mogen hier niet lopen, daar niet wonen,dat vind ik zo'n onzin."

Van Naerssen herhaalt nog maar eens dat ook hij tegen seks metkinderen is. "Het kan hele negatieve effecten hebben, denk maar aanposttraumatische stress. Je moet wel een onderscheid maken tussenkinderen in de voorpuberale fase dus zeg maar tot een jaar of 12,13 en kinderen in de pubertijd. Die laatste groep heeft gewoonduidelijk seksuele verlangens. Seks is voor die groep over hetalgemeen geen probleem, dus ook seks met een volwassene niet. Ikvraag me alleen af of het nou zo nodig moet. Kan het niet gewoonmet een leeftijdsgenootje?"

Gedoogd

Van Naerssen haalde in 1974 de PvdA-senator dr. EdwardBrongersma naar Utrecht om gastcolleges te geven over pedofilienaar aanleiding van een reeks artikelen die de jurist over hetonderwerp had geschreven in Intermediar. Brongersma moest zijnlidmaatschap van de Eerste Kamer opgeven toen hij in 1950 tot tienmaanden celstraf werd veroordeeld wegens seksuele omgang met een16-jarige. In 1963 keerde hij terug in de Senaat en zag daar eenaantal jaren later hoe het wetsartikel waarvoor hij werdveroordeeld uit de zindelijkheidswetgeving werd geschrapt.

De jaren zeventig leken gouden tijden voor de pedofilie inNederland. Er was een zekere mate van tolerantie. Rond 1980 nam hetbegrip echter weer af. Van Naerssen meent dat interrelationeleverhoudingen in Nederland nooit echt voeten aan de grond hebbengekregen. "In tegenstelling tot bijvoorbeeld de tolerantie vanhomoseksualiteit die naar mijn idee echt diepgeworteld is, ispedofilie in de jaren zeventig tot op zekere hoogte gedoogd. Waaromdat weer voorbij is gegaan is niet duidelijk te zeggen."

Het archief dat Brongersma in de loop der jaren over hetonderwerp bij elkaar had verzameld en had ondergebracht in eenstichting, werd na zijn dood in 1998 onderwerp van discussie.Uiteindelijk nam justitie het in beslag. Het zou namelijkkinderporno bevatten en het bezit daarvan is immers bij wetverboden. In de wet wordt echter een uitzondering gemaakt vooreducatieve en wetenschappelijke doeleinden.

Van Naerssen was beheerder van het archief en kent de collectiedaarom goed. "Het is historisch zonde als er ook maar een snippervan wordt vernietigd," meent hij. "Hoe kun je in zijn algemeenheidstellen dat iets niet geschikt is voor wetenschappelijk onderzoek.Dat is toch onzin. Ik zeg niet dat de hele collectiewetenschappelijk is. Integendeel, maar het materiaal is welinteressant. Er zitten bijvoorbeeld veel dagboeken en persoonlijkegetuigenissen bij van mensen van over de hele wereld. Gewoonlijkkom je pedofielen alleen tegen in therapeutische of juridischecontext. Je krijgt dan alleen de probleemgevallen. Die persoonlijkeverhalen soms compleet met video's en foto's geven een uniekinzicht in de belevingswereld van de gewone pedoseksueel."

Een wetenschappelijke commissie die namens justitie hetmateriaal bekeek kwam echter tot een ander conclusie. "Het istamelijk onschuldig materiaal, maar wij vinden het geenwetenschappelijke collectie, dus is het nu eenmaal bij wetverboden," zegt commissielid dr. Ed Leuw. De Brongersma-Stichtingging in beroep en de zaak ligt nu in handen van de rechter.

RvdW

Historisch overzicht AIDS

1981

In een Amerikaans rapport worden vijf gevallen beschreven vanplotselinge sterke afnemende weerstand bij jonge homomannen.Vermoed wordt dat de oorzaak gelegen is in de 'homoseksuelelevensstijl' of dat het een seksueel overdraagbare ziektebetreft.

1982

Het Acquired Immune Deficiency Syndrome wordt voor het eerstgedefinieerd. In Nederland wordt het eerste gevallenvastgesteld.

1983

AIDS blijkt te worden veroorzaakt door een virus. Dit viruswordt HIV genoemd.

1984

De Franse filosoof Michel Foucault overlijdt aan de gevolgen danAIDS. Een van zijn theorieen zal later omarmd worden door deradicale patientengroepen die iedere vorm van behandelingafwijzen.

1985

In Nederland wordt het AIDS-fonds opgericht. Een groot onderzoekonder homo's in Amsterdam laat schrikbarende cijfers zien. Deeerste nationale voorlichtingscampagne gaat van start.

1987

De eerste AIDS-therapie Azidothymidine (AZT) wordt goedgekeurddoor de Amerikaanse Food and Drug Administration. Uit onvrede methet AIDS-beleid van de Amerikaanse regering word de Aids CoalitionTo Unleash Power (ACT-UP) opgericht die via ludiek protest via demassamedia veel succes heeft.

1989

Madonna voegt aan haar album "like a prayer" een inlegvel toemet daarop "the facts about AIDS". Op dat moment is vriend enpopart kunstenaar Keith Haring al ernstig ziek. Hij overlijdt eenjaar later.

1991

Al vanaf 1983 wordt het virus in Afrika via heteroseksueelcontact verspreid, maar onderzoek in Uganda toont een plotselingesterke toename van het aantal AIDS-geinfecteerde jonge vrouwen. Hetbegin van de echte crisis in Afrika.

1992

De Wereld Aids Conferentie wijkt wegens de Amerikaanseinreisbeperking voor HIV-positieven uit van Boston naarAmsterdam.

1993

De AIDS-patient Rene Klijn scoort een hit met het nummer "MisterBlue" dat hij zingt in het televisieprogramma van Paul de Leeuw. Deernstig zieke Klijn overlijdt niet lang daarna. Zijn as wordt doorzijn partner en De Leeuw over de baai van New Yorkuitgestrooid.

1995

Uit twee grote trials blijkt dat combinatietherapie (een mix vanmeerdere AIDS-remmers) wel degelijk effectief is. De laatstescepsis over effect van HIV-remmers en van combinatietherapie isdaardoor definitief uit de wereld geholpen. Monotherapie ispasse.

1996

De Verenigde Naties richt een speciale organisatie op voor debestrijding van AIDS: UNAIDS.

1999

Bisschop Muskens van Breda meent dat de Aids-epidemie in Afrikavraagt om het verstrekken van condooms, hoewel dat formeel instrijd is met de kerkleer. In 2000 geven de gezamenlijkeNederlandse bisschoppen een verklaring uit dat ze condoomgebruikblijven afkeuren en gedragsverandering voorstaan. Een woordvoerderzegt dat Muskens zich in deze verklaring kan vinden

2001

De farmaceutische industrie spant een rechtzaak aan tegenZuid-Afrika dat goedkope AIDS-remmers namaakt waarop nog patentenrusten. Onder internationale druk laten ze de rechtzaak later weervaren en treffen een schikking met de Zuid-Afrikaanse regering.