Slimme bacteriën helpen chemici

Het immuunsysteem is het complex van stoffen dat het lichaam beschermt tegen indringers. Eén van de oudste onderdelen ervan is het complementsysteem. Dat bestaat uit een dertigtal eiwitten die een kettingreactie in gang zetten met als doel om bacteriën en door virussen aangetaste cellen te doden. Het complementsysteem werkt echter niet feilloos; het kan op hol slaan en valt dan ook gezonde cellen aan. Gevolg zijn auto-immuunziekten zoals reuma en multiple sclerose.

Om de structuur en de werking van de eiwitten in het complementsysteem tot in detail te kunnen bestuderen zochten chemici Jin Wu en Piet Gros naar een mogelijkheid om de kettingreactie stop te zetten, precies op het moment waarop een cel wordt voorzien van het label ‘schadelijk, moet uit de weg worden geruimd’.

Zij kregen daarbij hulp uit onverwachte hoek. UMC-immunologen Suzanne Rooijakkers en Jos van Strijp konden hen namelijk uit de doeken doen dat de bacterie Staphylococcus aureus voor dit doel een truc heeft bedacht. De bacterie gebruikt het eiwit SCIN om de kettingreactie op het bedoelde moment te verstoren. Zo voorkomt hij dat het immuunsysteem de boodschap krijgt om hem uit de weg te ruimen.

Met behulp van SCIN konden nu ook Wu en Gros de reactie op het gewenste moment stopzetten. Dat gaf hen de mogelijkheid om de structuur van de onderdelen van het complementsysteem op dat cruciale moment van de reactie in kaart te brengen. Bovendien werd duidelijk hoe SCIN precies te werk gaat. Volgens de Utrechtse onderzoekers is er sprake van een doorbraak in het onderzoek naar de werking van het immuunsysteem. Hun ontdekking werd op 7 juni gepubliceerd in het vooraanstaande tijdschrift Nature Immunology.