Zoeken naar nova

Gerechtelijke dwalingen in de collegebanken

"In drie instanties hebben rechters al geoordeeld. Als u als advocaat nu nog wat wilt, ligt de bewijslast bij u." In een collegezaal aan het Janskerkhof luisteren veertien studenten, merendeels dames, aandachtig naar professor Geert Jan Knoops, topstrafadvocaat en hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Over enkele weken moeten deze studenten in een zitting met de advocaat-generaal van de Hoge Raad mr. Vellinga een herzieningsverzoek indienen voor de drie afgesloten strafdossiers waaraan ze in groepjes werken.

Knoops, zelf advocaat van verdachte Ernst Louwes in de door Maurice de Hond opnieuw geruchtmakende Deventer moordzaak, nam dit jaar het initiatief tot het keuzevak 'gerechtelijke dwalingen'. Hij stelde de faculteit voor om een selecte groep studenten bestaande strafdossiers nog eens tegen het licht te houden. De dossiers waren door zijn eigen advocatenpraktijk al eens bekeken op de mogelijkheden voor herziening. De zaken waar de studenten aan werken zijn dus levensecht. De verzoeken zijn fictief, al sluit Knoops op voorhand niet uit dat de inspanningen van de studenten tot een werkelijke herzieningsverzoek kunnen leiden. Decaan Dorresteijn was volgens Knoops enthousiast. De aanpak paste bij de nadruk op praktische vaardigheden in de masterfase.

Over de achtergronden van de cursus zegt Knoops: "Na de Schiedammer Parkmoord is er natuurlijk veel belangstelling voor fouten van het Openbaar Ministerie en van rechters. Met dit vak wil ik studenten ervan doordringen dat het strafrecht een feilbaar instrument is. Het kan mensenlevens vernietigen, terwijl het niet het ultieme middel is om de waarheid boven tafel te krijgen. Ik hoop dat ze later wanneer ze rechter, wetgever of procureur-generaal zijn nog eens terugdenken aan die Knoops die hamerde op alertheid."

Van God los

Nadine Franken en Friso Bons zitten samen in een groepje dat een dossier uit de zaak tegen de Bende van Venlo bekijkt. De film 'Van God los' over de moordzuchtige bende Limburgse jongeren hadden ze allebei al eerder gezien. Friso Bons heeft hem nog maar een keer uit de videotheek gehaald, toen hij wist welke zaak hij toebedeeld had gekregen. "Leuk als achtergrond, maar verder is alles natuurlijk gedramatiseerd. En het gaat al helemaal niet over de rechtsgang."

Beide studenten zeggen zich er altijd wel van bewust te zijn geweest dat er fouten worden gemaakt door rechters en officieren van justitie. Bons las het boek over de Puttense moordzaak en Franken liep al eens stage bij het ressortparket in Den Bosch. "Maar", zegt ze, "doordat je nu voor het eerst in je studie inzage krijgt in het hele dossier van een echte strafzaak, word je nog eens met je neus op de feiten gedrukt."

De studenten hebben zich moeten verplichten tot geheimhouding. Niets uit het strafdossier mag zomaar publiekelijk worden gemaakt. Ze maken echter duidelijk verbaasd te zijn over de smalle basis waarop 'hun cliënt' veroordeeld is. Bons: "Ik weet niet of ik het tunnelvisie moet noemen, maar het lijkt er in ieder geval veel op dat ze erg graag iemand wilden hebben. Ik ga straks stage lopen bij het Openbaar Ministerie. Daarvoor is dit een hele leerzame ervaring."

ofwel zaken die bij het gerechtshof ten tijde van de uitspraak niet bekend waren en die het mogelijk tot een andere uitspraak hadden gebracht, daar gaat het in deze cursus om. Tijdens het college doet Knoops uit de doeken welke beperkte mogelijkheden advocaten nog resten. Wellicht zou een getuige voor de notaris een belastende of ontlastende verklaring willen afleggen. Wellicht kan een nieuwe deskundige een ander inzicht naar voren brengen. "Maar bedenk goed: de Hoge Raad oordeelt zeer terughoudend over dit soort verzoeken."

Etiketten

De werkwijze die de studenten moeten volgen in deze cursus is geheel anders dan die waarin juristen door de bank genomen getraind worden, meent cursuscoördinator en docente Renée Kool. "Je zou kunnen stellen dat we juristen doorgaans aanleren aan de hand van stukken etiketten aan te brengen. Zij moeten zichzelf dan bijvoorbeeld de vraag stellen: is dit doodslag of moord? Maar dat is hier niet meer aan de orde. De zaak is gesloten. De vraag is nu: hadden er wel etiketten moeten worden geplakt? En dat is voor mij al een hele lastige omslag, laat staan voor de studenten."

Nadine Franken herkent dit beeld: "Wij weten precies hoe we een uitspraak van de rechter moeten lezen. Maar dan zie je niet de ontkenningen en de beschuldigingen die er aan vooraf gingen. Het dossier is niet openbaar. Nu zie je dat verklaringen ook wel eens minder betrouwbaar zouden kunnen zijn geweest."

Voor Utrecht is het werken met realistische dossiers door rechtenstudenten uniek. In Maastricht bestaat al enkele jaren het project 'gerede twijfel'. In de Verenigde Staten is de werkwijze waarbij studenten advocaten bijstaan in hun naspeuringen een bekender fenomeen. De betrokkenheid van de studenten gaat daar bovendien veel verder. Beroemd voorbeeld zijn de journalistiekstudenten van de universiteit van Chicago die de discussie over de doodstraf in de Verenigde Staten nieuw leven inbliezen. Zij gingen zelf op onderzoek uit en bewezen dat veel doodvonnissen gebaseerd waren op afgedwongen bekentenissen, onbetrouwbare verklaringen van medegevangen en wankele forensische bewijsvoering.

Volgens professor Knoops is het echter niet de bedoeling dat Utrechtse studenten "voor inspector Morse gaan spelen". "We willen studenten toch graag enigszins beschermen. Het strafrecht is echt anders dan de theorie. En wij blijven ons puur op de procesrechtelijke kant richten."

Nadine Franken erkent dat het soms wel kriebelt en dat ze het liefst zelf even de telefoon zou pakken om navraag te doen bij iemand die een verklaring heeft afgelegd. "Ik hoop nu maar dat door onze voorbereiding iemand anders dat gaat doen."

Of het vak 'gerechtelijke dwalingen' volgend jaar opnieuw zal worden gegeven is overigens niet zeker. Opmerkelijk genoeg was er allerminst sprake van een overweldigende belangstelling voor het vak. Alle geïnteresseerden konden zonder enige vorm van selectie meedoen.

Renée Kool ziet een oorzakelijk verband met het drukke verplichte programma van masterstudenten. Ook de grotere populariteit van de internationaalrechtelijke vakken speelt volgens haar een rol bij de achterblijvende aanmeldingscijfers.

Van een gebrek aan interesse in de thematiek onder studenten is volgens Friso Bons en Nadine Franken in elk geval geen sprake. Bons: "De meeste studenten wisten waarschijnlijk niet precies wat het vak inhield. Daarvoor was de informatie in de studiegids te summier." Franken: "Bovendien moet een nieuw vak het toch hebben van mond-tot-mondreclame."

Nadine Franken vindt dat het vak navolging verdient. "Vooral de praktijkgerichte inslag is voor studenten erg aantrekkelijk." Professor Knoops zou ook graag een permanente status voor het vak zien, liefst nog in een uitgebreidere vorm waarin meer deskundigen worden ingeschakeld. "Maar we hebben nu eenmaal te maken met een capaciteitsbeperking."

Voor Renée Kool is dat nu juist de reden om zich geen voorstander te tonen van een vaste plek voor 'gerechtelijke dwalingen' in het curriculum. "De faculteit moet echt keuzes maken in het onderwijsaanbod. En dat zoeken naar mogelijkheden voor heropening is toch wel een erg specifieke tak van sport."

Hoe zat het ook alweer met:

-De Schiedammer Parkmoord

Een jongen en meisje worden in een park in Schiedam misbruikt en mishandeld. Het meisje sterft, de jongen raakt zwaar gewond. Een man werd veroordeeld hoewel het genetisch materiaal dat werd gevonden, niet van hem was en hij ook niet voldeed aan de beschrijvingen die de jongen de politie had gegeven. Uiteindelijk blijkt hij onschuldig en wordt alsnog de echte dader achter de tralies gezet.

-De Bende van Venlo

Een groep jongeren trekt in 1993 en 1994 een spoor van dood en verderf door de Noord-Limburgse grensstreek. Zeven moorden werden bewezen. Het juiste aantal moorden is nooit vast komen te staan. De groep criminelen kreeg de bijnaam de Bende van Venlo en de namen van de hoofddaders, Frenky P. (leider van de bende die werd veroordeeld voor moord op een bejaard echtpaar en drie Turken) en diens vriend Sanny P. zijn sinds hun ontmaskering niet meer weg te denken uit de Nederlandse criminele geschiedenis.

-De Puttens moordzaak

De 23-jarige stewardess Christel Ambrosius stapt op 9 januari 1994 op haar mountainbike en fiets naar het huis van haar oma die op dat moment haar huis verlaat. Als de grootmoeder weer thuis komt, vindt zij het lijk van Christel in haar woonkamer. Ze blijkt verkracht en vermoord. Twee mannen worden veroordeeld tot tien jaar cel. Peter R. de Vries stort zich op de zaak; hij gelooft in de onschuld van de twee mannen vooral omdat er in en rond het huis geen dna-sporen van hen worden aangetroffen. Na acht jaar krijgt De Vries gelijk. De Puttense Moordzaak staat voor één van de grootste gerechtelijke dwalingen uit de Nederlandse geschiedenis.

- De Deventer moordzaak

De Deventer moordzaak draait om de gewelddadige dood van de weduwe Wittenberg (60). Zij werd in september 1999 in haar woning in Deventer vermoord. Fiscaal-jurist Ernest Louwes, destijds executeur-testamentair van de weduwe, werd voor de moord veroordeeld tot twaalf jaar cel mede gebaseerd op dna-sporen van Louwes op de bloes van de weduwe. Louwes heeft de moord altijd ontkend. Momenteel wordt gekeken of de zaak heropend kan worden, nu de Britse evenknie van het Nederlands Forensisch Instituut zegt dat het aantreffen van de dna-sporen geen bewijs is dat Louwes de moord heeft gepleegd.