'Zonder dat je het wilt wordt de ellende normaal'

De mannen werden van hun vrouwen en kinderengescheiden en moesten naar de rivier lopen. Daar gaf de commandanthet bevel tot vuren. Aan het leven van zestig Kosovaarse mannenkwam binnen enkele seconden een einde. Eén man overleefde deslachtpartij. Hij had het geluk dat hij slechts in zijn schoudergeraakt werd. Zijn neergeschoten buurmannen vielen over hem heen.Hij hield zich dood en dat is de reden dat hij zijn verhaal kannavertellen.

Vlakbij het Rosarium in Utrecht woont Auron Ce aj. Hij isvijfentwintig jaar en geboren in een klein dorpje in het zuiden vanAlbanië. Hij promoveert in Utrecht opfinancieel-commerciëel recht. Omdat Ce aj Albanees spreektwerd hij benaderd door het VN-Joegoslavië Tribunaal. Eindapril bezocht hij de vluchtelingenkampen in Tirana, waar hij alstolk de verhalen van ooggetuigen vertaalde. Bovenstaand relaas iseen van de vele trieste verhalen die hij in de kampen aanhoorde."Ik was al een jaar niet meer in Albanië geweest. Ik was heelbenieuwd hoe de sfeer daar nu was. Toen ik op het vliegveld aankwammerkte ik het meteen. Er liepen veel militairen rond, pantserwagensen tanks. Ik zag een land aan de rand van een oorlog," zegt Ceaj.

Het Tribunaal zoekt ooggetuigen die de Servische daden kunnennavertellen. "Het is moeilijk om die mensen te vinden", vertelt Ceaj, "want als je getuige bent zullen de Serviërs je niet latenleven." In de kampen hoorde ik talloze verhalen over misdaden vande MUP, de Servische (militaire) politie." Uit de verhalen van deooggetuigen viel de waarnemers een bepaald Servisch gedragspatroonop. "Het leger begint met zware artillerie een dorp te bestoken.Dat is het teken dat iedereen zich uit de voeten moet maken.Vervolgens trekt de militaire politie te voet het dorp binnen enwordt iedereen die nog aanwezig is doodgeschoten."

De Kosovaar die de hierboven beschreven massamoord overleefde,is eigenlijk nog een van de gelukkigen. De man bleek niet ernstiggewond en vond zijn vrouw en kinderen terug. "Hij vertelde dat hij,terwijl hij onder de lijken van de anderen lag, hoorde hoe deServiërs gewonde Kosovaren het genadeschot geven."

Dit verhaal bleek geen uitzondering. Een veertienjarig meisjezag met haar eigen ogen hoe zes familieleden door de plaatselijkepostbode, inmiddels gepromoveerd tot Servische politieagent,werdendoodgeschoten. "Ze raakte daarvan zo in shock, dat ze nietmeer kon bewegen. Een vriendin moest haar meeslepen, anders werd zezelf ook geëxecuteerd."

Ooggetuigen

De jonge Albanees, zoon van een docente en een journalist,hoorde veel dezelfde verhalen. "Zonder dat je het wilt, wordt hetop een gegeven moment normaal, de ellende is niet meerbuitengewoon." Niet alle ooggetuigen blijken even geschikt voor hetTribunaal. Het Tribunaal zoekt ooggetuigen die bijvoorbeelduniformen kunnen herkennen of, liever nog, personen. Zoalsbijvoorbeeld dat veertienjarige meisje. Zij kan de man die haarfamilie doodschoot nog wel herkennen. Hij kwam voorheen immersdagelijks de post rond brengen.

"Ik ben als een van de weinigen in de kampen geweest. Het isdaar echt vreselijk. Die mensen hebben helemaal niets meer. Hetlaatste geld, hun paspoort en andere dingen zijn hen afgenomen. Nuzitten ze met z'n duizenden in een kamp. Ze slapen in een tent dienog niet eens van hen is. Er is echt heel veel geld nodig om dezevluchtelingen te voeden en van medicijnen te voorzien. Devluchtelingen die in Tirana zitten zijn beter af dan hun lotgenotenaan de grens. Het grensgebied is namelijk het meestonderontwikkelde deel van Albanië."

"Ik beleef de gehele situatie in dat gebied natuurlijk op eenandere manier dan Nederlanders dat doen. Ik ben Albanees, dus ikzal het wat emotioneler beleven. Hier in Nederland ben ik veilig,dat weet ik. Maar daar zit mijn volk. Ik heb het gevoel dat ze mijnodig hebben. Ik kan niet veel doen, maar zo doe ik in ieder gevaliets.

"Ik ben erg onder de indruk van Nederland in de Kosovo-crisis.Zeker in de eerste weken van de oorlog met Kosovo merkte ik dat deNederlanders geschokt reageerden. Er kwam een inzamelingsactie voorKosovo op de televisie die ongeveer 42 miljoen gulden opbracht.Meer dan bijvoorbeeld in een groot land als Italië."

De humanitaire crisis haalt volgens Ce aj het beste in deAlbanezen naar boven. "Iedereen doet zijn best. Ondanks de zwakkeeconomie en de normaal zo grillige binnenlandse politiek doetAlbanië veel voor de gevluchte Kosovaren." Niet alleenparticulieren stellen hun huis beschikbaar voor vluchtelingen, ookhoteleigenaren nemen belangeloos Kosovaren op. Zowel de nationaleals de commerciële zenders in Albanië vertonen de heledag ondertitels op de televisie, waarop vluchtelingen aan verlorenfamilieleden een telefoonnummer doorgeven. De binnenlandseproblemen in Albanië worden nu ondergeschikt gemaakt aan hetvluchtelingenpobleem. "Alle neuzen staan nu dezelfde kant op", zegtCe aj.

Momenteel zijn vele EU-landen hard bezig in eigen landfaciliteiten te creëren voor de opvang van vluchtelingen. Ceaj ziet liever dat de Kosovaren in Albanië blijven: "De meestevluchtelingen willen toch in de buurt van hun thuis en familieledenblijven. Bovendien is het ook belangrijk voor een structureleoplossing van een crisis. Zolang Albanië en Macedonië metdit vluchtelingenprobleem zitten, zullen de NAVO en Rusland tochecht tot een oplossing moeten komen. Als de vluchtelingen her ender over de wereld verspreid worden, zullen de Kosovaren misschienworden als de nieuwe Joden of Palestijnen : zwervend over dewereld, zonder eigen thuis.

Voorlopig dreigt in eerste instantie destabilisatie van de tochaltijd al wankele Balkan. "Albanië is een gebroken land datbezig is aan de wederopbouw. In de geschiedenis van Albaniëontdek je dat wij nooit echt een politieke vriend hebben gehad. DeServen hebben bijvoorbeeld Rusland. Albanië heeft nog hoop,die hoop heet NAVO. We staan immers aan dezelfde kant. Wij kunnensamen de vluchtelingen helpen."

Ce aj vindt militair ingrijpen tegen Milosovic zeer zeker nodig."Hij begrijpt geen andere taal. Als Milosovic niet inbindt lijktmij een grondoffensief de enige oplossing. Slobodan Milosovic iseen beetje gek, een onvoorspelbare indoctrinator en bovenal eenzieke dictator. Hij drijft de Serviërs nu tot een nationalezelfmoord."

"Ik ben zeker veranderd door de oorlog. Ik sta cynischer ensarcastischer tegenover alles. Door de oorlog kijk ik anders tegende dingen aan. Ik kijk te snel naar de zwarte kant van het verhaal.De witte kant is dat Albanië dankzij westerse aandacht sterkerwordt."

Ce aj wil ooit wel repatriëren naar Albanië. Wanneeris nog de vraag. "De situatie zal daar eerst moeten verbeteren,bovendien ben ik daar niet verzekerd van een baan. Eerst maarpromoveren, want daar gaat ook nog veel tijd in zitten. Dan zie ikwel verder."

Rosalie Curto & Nathan Vos