‘Bemoeizucht bedreigt academische vrijheid’

Politici en beleidsmakers bemoeien zich te veel met het onderwijs en onderzoek. Daardoor komt de academische vrijheid in gevaar, stelt jurist en onderwijsexpert Peter Kwikkers. “Terwijl die vrijheid nadrukkelijk in de wet staat.”
Studenten moeten tempo maken, docenten moeten al hun beslissingen uitgebreid verantwoorden en wetenschappers moeten zich op topsectoren richten. Er komen steeds meer maatregelen om controle over universiteiten en hogescholen te krijgen en kleine bezuinigingen binnen te halen.
Een gevaarlijke ontwikkeling, vindt jurist Peter Kwikkers. Hij pleit deze week voor een betere bescherming van de academische vrijheid van onderzoekers, docenten en studenten. Dat doet hij bij het verschijnen van zijn nieuwe boek: Academische kwartiertjes – sporen door het hoger onderwijs.
“Aan de instellingen wordt de academische vrijheid in acht genomen”, staat er kort maar krachtig in de wet. En het staat er niet voor niets, zegt Kwikkers. “Die vrijheid geldt in zowel hogescholen als universiteiten. Zij biedt tegenwicht aan een overmaat van bemoeienis van bovenaf.”
Wat is academische vrijheid dan?
"Vaak denken mensen dat academische vrijheid alleen een variant op de vrijheid van meningsuiting is. Academische vrijheid zou slechts betekenen dat een onderzoeker alle mogelijke conclusies mag trekken, als hij zich maar aan de mores van de wetenschap houdt. Maar academische vrijheid is meer dan dat: het is ook de individuele vrijheid om te onderzoeken, te onderwijzen en te leren: de vrijheid om je eigen nieuwsgierigheid te volgen zonder dat iemand je dwingt een ander onderwerp te bestuderen. Academische vrijheid is ook vrijheid van onderwerpskeuze en zelfs van methode.”
Wat valt er nog te besturen als iedereen alle vrijheid krijgt?
“Natuurlijk moet vrijheid worden ‘geregeld’, anders wordt het een wild-west waarin een bepaalde elite alles naar zich toetrekt. Maar Nederland slaat nu door in controle en het beknotten van vrijheid. Dat zie je aan de opeenstapeling van accreditatiekaders, langstudeermaatregelen en topsectorenbeleid. Vrijheid is altijd in gevaar, maar nu lijkt dat nog meer dan anders het geval.
Over academische vrijheid wordt vaak badinerend gesproken – juist door degenen die haar zouden moeten bewaken. Docenten en onderzoekers die zich erop beroepen zijn vaak de lastposten. Maar juist voor hen is die vrijheid bedoeld. En de vraag of de academische vrijheid van studenten niet wordt aangepast, wordt überhaupt nooit gesteld.”
Kwaliteitsbewaking is bedoeld om het niveau van het hoger onderwijs te garanderen. Is dat niet goed?
“Verantwoording hoort er absoluut bij, maar de accreditatie-industrie produceert op zichzelf nog geen goed onderwijs. Momenteel genereert het een cryptokartel van visiteurs dat de verbeterfunctie van de kwaliteitszorg eerder ondermijnt. Het kan eenvoudiger en beter. Waarom is recent – ondanks forse minpunten – maar één rechtenopleiding (notarieel recht van de UvA) in herstel geplaatst en is de rest goedgekeurd? Waarom waren de opleidingen media- & entertainmentmanagement van Inholland en journalistiek van Windesheim geaccrediteerd?”
U levert ook kritiek op de nadruk op topsectoren en prestatieafspraken. Maar kun je binnen die afspraken geen academische vrijheid hebben?
“Het topsectorenbeleid is niet innovatief, het is een zak geld voor wat grote bedrijven willen. Wetenschapsbeleid in de vorm van oude industriepolitiek. Het is op de lange termijn eerder schadelijk voor de ontwikkeling van wetenschap en economie: het is onvoorspelbaar wat er over tien jaar gebeurt.
Zoiets geldt ook voor de prestatieafspraken met de staatssecretaris: dat zijn wurgcontracten. Instellingen moeten hun studenten erdoor jassen, kleine opleidingen sluiten en medewerkers dezelfde kant op laten lopen. Het ziet er allemaal erg nerveus en paniekerig uit. De dure plicht van de academische vrijheid kan ons hierbij verder helpen.”
Meer info:
Donderdag is er een symposium rondom de presentatie van Academische kwartiertjes – sporen door het hoger onderwijs van Peter Kwikkers bij Expertise HO. Sprekers zijn Pim Breebaart (voormalig bestuurder van de Haagse Hogeschool), Lisa Westerveld (Algemene Onderwijsbond, voormalig LSVb-voorzitter) en Peter Kwikkers zelf. Roel in ’t Veld, die het voorwoord schreef, stuurt een videoboodschap.
Locatie: Fulcotheater in IJsselstein – 19 april van 16.00 – 19.00 uur.
Kosten: 65 euro (45 voor abonnees van Expertise) inclusief boek.
Aanmelden via: administratie@expertisevisieblad.nl