‘Dan maar 100.000 euro aan ov-boetes voor studenten’

Dat staat in een beknopte brief die de minister vorige week aan de Tweede Kamer heeft gestuurd. De brief bevat een analyse van een formaliteit waar bij nader inzien miljoenen van afhangen: het in- en uitschrijven van studenten in het hoger onderwijs.

Als studenten eenmaal zijn afgestudeerd, hebben ze geen recht meer op gratis reizen met het openbaar vervoer en moeten ze hun ‘studentenreisproduct’ van hun ov-chipkaart halen. Wie het vergeet, krijgt een flinke boete. Studiefinancier DUO kan pas waarschuwen voor een boete als de universiteit of hogeschool heeft doorgegeven dat de student is afgestudeerd. Soms duurt dat even, en dat kan voor studenten ongunstig uitpakken.

“Trage administratie bij hogeronderwijsinstellingen kan ertoe leiden dat studenten te maken krijgen met terugvorderingen van studiefinanciering en/of ov-boetes”, schrijft minister Robbert Dijkgraaf. Zijn voorganger, Ingrid van Engelshoven, wist dat ook. Zij wilde weten of de instellingen niet wat sneller aan DUO konden doorgeven dat studenten waren afgestudeerd. Maar daar zitten haken en ogen aan, blijkt nu uit de brief van Dijkgraaf.

Twee manieren
Want wanneer ben je afgestudeerd? Aan de helft van de universiteiten en hogescholen gebeurt dat pas een paar weken nadat de student het laatste onderwijs heeft afgerond, omdat de examencommissie alles nog moet goedkeuren. Bij de overige instellingen kun je met terugwerkende kracht afstuderen: de examencommissie bevestigt dan dat de student enkele weken daarvoor inderdaad is afgestudeerd.

Dat zijn dus twee manieren. Die laatste manier (met terugwerkende kracht) bespaart collegegeld, want studenten hoeven dan één of twee maanden minder te betalen. Maar het brengt een risico met zich mee: ze krijgen geen waarschuwing als ze vergeten om hun reisproduct stop te zetten en dan lopen ze tegen een terugvordering aan.

In de huidige Onderwijs- en Examenregeling (OER) van de UU-opleidingen staat dat studenten in Utrecht in principe afstuderen op de laatste werkdag van de maand waarin de examencommissie heeft vastgesteld dat de student aan de eisen van het examenprogramma heeft voldaan. Vanaf volgend academisch jaar wordt er in de OER ook een alternatief geboden. Dan mag als afstudeerdatum ook de laatste dag worden geregistreerd waarin een student aan de eisen van het examenprogramma heeft voldaan.

100.000 euro boete, maar oplossing is duurder
In 2020 is er volgens het ministerie honderdduizend euro aan ov-boetes opgelegd aan studenten van wie de afstudeergegevens langer dan acht weken op zich lieten wachten. Maar hoe los je dat op?

Als je het hoger onderwijs zou verplichten om die gegevens sneller aan te leveren, dan zullen ze de makkelijke weg kiezen. Afstuderen met terugwerkende kracht zal dan niet meer mogelijk zijn. Daardoor zouden studenten 3,8 miljoen euro extra collegegeld moeten betalen, heeft het ministerie becijferd. Dat zou zonde zijn, en daarom doet de minister er niets aan.

Er komen wel allerlei andere veranderingen aan die het aantal ov-boetes zullen terugdringen, zoals het vorige kabinet al aankondigde. Studenten kunnen straks bijvoorbeeld met hun mobiele telefoon inchecken en dan kan hun reisrecht eindelijk automatisch worden stopgezet.

Tot die tijd is de boete op het gebruik van een verlopen studentenreisproduct eerst 78 euro per halve maand, en na een maand het dubbele. Jarenlang maakten de ov-bedrijven tientallen miljoenen euro’s winst op deze boetes.

Onder druk van de Tweede Kamer wordt het aantal boetes teruggedrongen. Je krijgt bijvoorbeeld geen boete meer als je niet gereisd hebt. Ook worden verlopen reisproducten vaker (maar niet altijd) automatisch stopgezet als iemand ermee incheckt.

Te veel collegegeld
Maar als afstuderen-met-terugwerkende-kracht zo gunstig is voor studenten, waarom doen zoveel instellingen het dan anders? Je zou ook kunnen zeggen: bij de helft van alle instellingen betalen studenten te veel collegegeld.

Dijkgraaf gaat er niet op in, maar zegt wel: “Ik roep de onderwijsinstellingen op om te verkennen hoe de verschillen in interpretaties verkleind kunnen worden.”