‘Misschien moeten we de universiteit maar afschaffen’

De universiteiten hebben de mond vol van de focus die ze willen leggen op maatschappelijk relevant onderzoek en het verbeteren van de wereld. Maar dat is eigenlijk een arrogante houding. Het pretendeert dat de universiteiten alle wijsheid in pacht hebben en dat de mensen in de samenleving domweg moeten luisteren naar hun kennis. Daarmee negeren de universiteiten dat er ook in de maatschappij zelf veel kennis is. Aan het woord is James Kennedy, hoogleraar Moderne Nederlandse Geschiedenis en tot voor kort decaan van University College Utrecht.

Hij is een van de drie hoogleraren die deze dinsdagavond in een korte toespraak mogen reflecteren op de toekomst van de universiteit. De speeches dienen als input voor de vraag waar 55 promovendi die door de LERU, de League of European Research Universities, zijn uitgenodigd voor een Summer School een antwoord op moeten vinden. Sinds maandag voeren promovendi gesprekken met wetenschappers om vrijdag een manifest te presenteren met aanbevelingen.

De promovendi vormen  een divers gezelschap, grotendeels verbonden aan de 23 Leru-universiteiten aangevuld met promovendi uit andere delen van de wereld, zoals Suriname en Zuid-Afrika. De Universiteit Utrecht is dit jaar de gastheer van de Leru Summer School die wordt georganiseerd door Urban Futures Studio.

Mogelijke consequenties
Ook de twee andere wetenschappers deze avond zijn kritisch op de relatie tussen universiteiten en maatschappij. Radha D’Souza is hoogleraar Rechten aan de Universiteit van Westminister en signaleert een enorme kloof tussen wetenschap en de werkelijkheid. De wetenschappers zijn volgens haar bezig met het produceren van kennis, zonder dat ze stil staan bij de mogelijke consequenties als die kennis in de samenleving komt. Er is volgens haar een breuk tussen kennis en ethiek. Ze ziet dat wetenschappers te vaak voor het karretje gespannen worden van bijvoorbeeld het leger(denk aan de Tweede Wereldoorlog) en de industrie. Het meest schrijnende voorbeeld is de atoombom die door militairen voor destructie is gebruikt. In de universiteit van haar dromen is meer oog voor het grote verhaal en wordt kennis gekoppeld aan ethische vragen en uiteindelijk aan de vraag hoe het is om menselijk te zijn.

Meer framing
Esther van Turnhout, hoogleraar Wetenschap, Technologie en Samenleving aan de Universiteit Twente, hekelt de positie van wetenschappers in het maatschappelijke debat. Veel wetenschappers zien hun kennis als objectieve, neutrale informatie aan de hand waarvan de politiek een beslissing moet nemen. Maar zo werkt het volgens haar niet in de praktijk. Kennis wordt vaak afgedaan als onjuist als het minder goed uitkomt en dat heeft te maken met framing. Wetenschappers moeten veel meer bezig zijn met framing van hun gegevens. Ze moeten laten zien hoe hun onderzoek past in een groter verhaal. Daarbij zullen ze meer stelling moeten nemen, als het bijvoorbeeld gaat over de dramatische gevolgen die het menselijk gedrag heeft voor het klimaat en de ongelijkheid in de wereld. Ook moeten ze meer oog hebben voor de manier waarop je de boodschap brengt. Samenwerking met Sociale Wetenschappen en Geesteswetenschappen is daarvoor nodig.

Institutie
De toon van het debat ging dus voornamelijk over wat er allemaal niet goed gaat. Een van de deelnemers van de Summer School vroeg zich af of je dan niet net zo goed de universiteit zou kunnen afschaffen. Radha D’Souza zei dat er inderdaad een probleem is met het ‘instituut’ universiteit met zijn hiërarchie, maar dat de universiteit ook bestaat uit docenten en studenten die op een zinnige manier kennis met elkaar delen en de individuen sterker maken.

Die constatering kwam van meerdere kanten. Een deelnemer vertelde hoe belangrijk universiteiten kunnen zijn voor de sociale beweging. Als voorbeeld noemde hij Latijns-Amerikaanse landen waar de studenten het voortouw hebben genomen bij het ontstaan van een sociale beweging in het land die voor maatschappelijke verandering heeft gezorgd. Een externe bezoeker, iemand uit het onderwijs, hield de critici voor dat de universiteit een goede reputatie heeft. Veel mensen willen graag naar de universiteit om te studeren en nemen die kennis mee in hun latere werk. Met andere woorden, kijk niet alleen naar de negatieve kanten van de universiteit. Er gaat ook veel goed.

Het grote verhaal
Een andere deelnemer van de Summer School vroeg zich af hoe het komt dat er zo’n grote afstand gecreëerd wordt tussen universiteit en maatschappij, terwijl alle docenten en studenten ook zelf deel uitmaken van die maatschappij.

Maar wat konden de drie wetenschappers dan aan de deelnemers van de Summer School meegeven om in het manifest te zetten? Vooral dat wetenschap meer is dan het produceren van kennis, dat de ethische kant een grotere rol gaat spelen waarbij de natuurwetenschap niet ‘meer waard is’ dan de sociale wetenschap en de geesteswetenschappen en dat de universiteit ook open moet staan voor de kennis die bestaat binnen de samenleving zelf.