‘Ook wetenschap in opdracht van overheid moet onafhankelijk zijn’

Het vertrouwen in de wetenschap is hoog, meldde het Rathenau Instituut deze zomer, maar het daalt nogal als de wetenschappers in opdracht van de overheid werken. Dat vindt de minister “jammer om te lezen”, schrijft ze vandaag aan de Tweede Kamer. “Wetenschappers verdienen het vertrouwen van de samenleving.”

Maar verdienen politiek en ambtenarij dat vertrouwen ook? NRC Handelsblad denkt van niet. “Overheid breidelt wetenschap”, kopte de krant boven een artikel over ongewenste druk die onderzoekers voelen.

Het is zeker niet de eerste keer dat wetenschappers hierover aan de bel trekken. Afgelopen jaar bijvoorbeeld ontstond er ophef toen onderzoeksbureau WODC, gelieerd aan het ministerie van Justitie, niet onafhankelijk zijn werk kon doen. Onder meer bij een advies over de legalisering van wietteelt stond de uitkomst vooraf vast. En zo zijn er wel meer voorbeelden.

Uit den boze
“Laat ik helder zijn: sturen op uitkomsten van onderzoek is uit den boze”, stelt Van Engelshoven. “De onderzoeker moet in alle veiligheid en onafhankelijkheid zijn werk kunnen doen en de opdrachtgever dient niet te sturen op de uitkomst van het onderzoek, ook niet als het onderzoek tot politiek-maatschappelijke minder gewenste uitkomsten leidt.”

Zo staat het ook in de Gedragscode Integriteit Rijk, zegt ze. Dat klopt, al staat daar ook in: “Handel je vanuit de opdrachtgeversrol, dan zal er altijd een mate van beïnvloeding zijn op aspecten van het onderzoek.”

Toevallig is er net een nieuwe gedragscode voor wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd. Van Engelshoven spreekt er lovende woorden over en wil weten hoe het zit met de voorwaarden die de overheid aan onderzoekers stelt: kunnen die de toets der kritiek doorstaan? De makers van de gedragscode checken op haar verzoek de Rijksvoorwaarden. “Op basis van die toetsing kan bepaald worden of er aanpassingen nodig zijn.”

Geheimhouding
In die voorwaarden staan inderdaad wel een paar dingen die op zijn minst op gespannen voet staan met onafhankelijk onderzoek, zoals allerlei geheimhoudingsplichten en bepalingen over het intellectueel eigendom.

Ook in de modelcontracten staan een paar curieuze voorwaarden. De wetenschapper mag bijvoorbeeld nader onderzoek doen met de verkregen resultaten, maar: “Opdrachtnemer zal daarbij niet in strijd handelen met de belangen van Opdrachtgever. Bij twijfel daarover treedt Opdrachtnemer vooraf in overleg met Opdrachtgever.” En die opdrachtgever is de overheid.

Vorige week schreef de Utrechtse rector in NRC Handelsblad een opiniestuk waarin hij precies deze discrepantie aan de orde stelde.