‘Schending gedragscode kan leiden tot ontslag’
De wetenschappelijke gedragscode voor nieuwe medewerkers is niet vrijblijvend. Schending ervan kan in het ultieme geval leiden tot ontslag.
Dat zegt Bert van der Zwaan, rector magnificus van de Universiteit Utrecht, tegen DUB. Hij licht in onderstaand interview toe waarom de Universiteit Utrecht een pakket aan maatregelen op het gebied van wetenschappelijke integriteit en zorgvuldige wetenschap neemt.
Waarom een wetenschappelijke gedragscode voor nieuwe medewerkers?
“We willen nog eens benadrukken dat alles draait om kwaliteit en niet om kwantiteit. Om dat te bereiken is de universiteit verantwoordelijk voor het creëren van een klimaat van transparantie en discussie. Daarbij past dat we er heel nadrukkelijk voor kiezen om de persoonlijke verantwoordelijkheid van medewerkers te vergroten. Ben je je data kwijt? Is je disk gecrasht? Nu is er snel de neiging om te zeggen: sorry, ik kon er écht niks aan kan doen. Dat moet anders. Medewerkers hebben een eigen verantwoordelijkheid."
Mensen die zich niet aan de gedragscode houden worden ontslagen?
“Dat kan. Bij het tekenen van een dienstverband horen rechten en plichten. En als mensen betrapt worden op het schenden van die rechten en plichten, dan kunnen ze ontslagen worden. Je kan niet meer zeggen: van die regels wist ik niet. Overigens geloof ik meer in cultuur en niet in repressie. Medewerkers moeten meer met elkaar in gesprek gaan over wat mag en wat niet mag.”
Hoe verander je de onderzoekscultuur?
“Wat is plagiaat en manipulatie? Dat is soms best lastig te bepalen. Je moet doorlopend een kritisch en open debat voeren over wat mag en wat niet, en elkaar aanspreken op tekortkomingen. Dat is de enige manier om een cultuuromslag te laten plaatsvinden. Dat geldt ook voor het debat over kwaliteit versus kwantiteit. Dat iemand veel publicaties heeft die veel geciteerd worden, betekent nog niet dat iemand de beste is. Dat is iets dat we constant moeten herhalen en dat helaas nog niet overal is geland. Bij de aanvaarding van mijn rectoraat heb ik al gezegd: Darwin was hier hopeloos de deur uitgegooid onder het motto: je hebt nu al vier jaar niks gepubliceerd, dat is niet goed.”
Wetenschapsfraude wordt de laatste jaren breed uitgemeten in de media. Vindt u het goed dat er zoveel aandacht voor is?
“De wetenschap draait om integriteit, dan moet je niet boos worden als de pers daar bovenop gaat zitten. Pech gehad. Maar ik vind dat sommige journalisten overtrokken reageren, zoals in kwestie rondom Peter Nijkamp, die aan zelfplagiaat zou doen. Van die zaak kun je van alles vinden, maar de pers heeft in het begin gewoon slecht onderzoek gedaan. De pers wil dingen graag zwart-wit zien. Maar dat zijn ze vaak niet. Diederik Stapel was ideaal. Een duidelijke zaak en hij had ook nog bekend. Meestal liggen de zaken veel ingewikkelder.”
Universiteiten krijgen regelmatig het verwijt dat ze laks reageren als een eigen wetenschapper in het verdachtenbankje zit. Ook de Universiteit Utrecht zou lang getreuzeld hebben in de zaak-Dhonukshe.
“Anderen vonden weer dat de Universiteit Utrecht veel te hard heeft geoordeeld over Dhonukshe. It’s all in the game. Ik denk dat niet iedereen begrijpt dat er een ongelofelijk grijs gebied zit tussen verwijtbaar onzorgvuldig handelen en misconduct. Wij moet ontzettend zorgvuldig zijn in onze wetenschap maar ook in ons integriteitsoordeel. In de zaak-Dhonukshe hebben we geen steen op de andere gelaten. Ik vind het echt hinderlijk als gezegd wordt dat universiteiten integriteitskwesties niet voortvarend genoeg aanpakken. Het is vaak heel ingewikkeld om te achterhalen wat er gebeurt is en met welke intenties. Je hebt het wel over een onderzoeker die je mogelijk voor het leven beschadigt. Tegelijkertijd wil je als instelling dingen die echt fout zijn ook echt afstraffen. Dat is soms moeilijk balanceren."