‘Universiteit wordt bestuurd met de ogen van een bankier’

De universiteiten zijn de laatste decennia gefinancialiseerd. Dat betoogde de Amsterdamse financieel geograaf Ewald Engelen bij een lunchlezing van De Nieuwe Universiteit Utrecht.

De Eetkamer van de UB in de binnenstad zit dinsdagmiddag behoorlijk vol. Studenten bieden tosti’s en muffins aan. Ondertussen houdt de Amsterdamse financieel geograaf Ewald Engelen zijn verhaal zoals hij dat enkele weken geleden ook deed in het bezette Maagdenhuis in Amsterdam.

Engelen schetst de ontwikkeling van het management van de universiteiten in het algemeen en die van de Universiteit van Amsterdam in het bijzonder. Hij constateert dat de universiteiten steeds meer schulden op zich hebben genomen. Dat komt met name door de drang om zich te manifesteren met de bouw van enorme gebouwen.

Door die schulden is het bestuur van de universiteit min of meer gedwongen om als een bankier naar de eigen organisatie te kijken. Hij verwijst naar een boek van James Scott (Seeing Like a State) die dat  proces volgens hem voor meerdere overheidsinstellingen heel goed beschrijft.

Gevolg is volgens Engelen dat de universiteit vandaag de dag is opgedeeld in business units. “Onze studenten organiseerden een lezing en moesten bij zo’n andere unit stoelen huren voor 1,50 euro per stuk. Dat is toch absurd.” Die lijn wordt verder doorgetrokken. "Elke faculteit moet zijn eigen broek op houden. Wie onvoldoende studenten krijgt voor een opleiding, moet gaan bezuinigen. Dat is bijvoorbeeld aan de hand bij de Amsterdamse Geesteswetenschappen. Als je minder dan 35 studenten voor een master verwacht, mag je die niet starten."

Volgens Engelen ontstaat op universiteiten een kloof tussen de managers en de academische gemeenschap. De managers komen allemaal uit wat Engelen noemt ‘de polderelite’. Tot die groep horen in zijn ogen ook in sterke mate de door het Rijk benoemde raden van toezicht. Het zijn veelal mensen uit de bankenwereld of het verzekeringswezen. De academische gemeenschap bestaat uit 'naar zweet ruikende medewerkers en studenten'.

Hij zet zijn verhaal luister bij met een voorbeeld. "Het college van bestuur bezoekt af en toe een faculteit. Dit heet een ‘werkbezoek’, alsof ze naar een ver buitenland gaan. Tijdens dat bezoek worden de hoogleraren opgetrommeld om hun beste beentje voor te zetten en te laten zien hoe goed ze wel niet zijn. Van een dialoog is geen sprake. Ze sporen je aan wetenschap te doen zoals zij zich dat voorstellen."

Engelen ziet als voornaamste probleem de vastgoederfenis, het besluit in 1995 om universiteiten de verantwoordelijkheid te geven voor al het vastgoed wat eerder gedaan werd door de Rijksgebouwendienst. Dat besluit kun je volgens hem niet meer terugdraaien. Wel zou de universiteit dit in de ogen van Engelen kunnen oplossen door met kleinere, overzichtelijke projecten. Bovendien zou er volgens hem meer beslissingsbevoegdheid moeten komen te liggen bij de groepen aan de basis van de universiteit, de groepen die het onderwijs verzorgen en het onderzoek voor hun rekening nemen. “Je hebt nu hoogleraargroepen, maar die hebben totaal niets te zeggen”, constateert Engelen.

Engelen hield vandaag de tweede lunchlezing die door de studenten van de Nieuwe Universiteit Utrecht worden georganiseerd. Gisteren pleitte de Utrechtse hoogleraar Geert Buelens voor een gekozen rector. Deze en komende week staan nog lezingen van de Utrechtse ethicus Marcus Düwell, de wetenschapsfilosoof Martijntje Smits, de literatuurwetenschapper Bram Ieven, de Leuvense rector Rik Torfs en de Rotterdamse socioloog Willem Schinkel op het programma.