‘Wij winnen het WK, maar die slavenhandel was van hen’

In het Auditorium op de Internationale Campus Utrecht was plek voor 14 mensen om de aftrap van een reeks bijeenkomsten van Black Lives Matter@UU mee te maken. Daarnaast volgden ruim honderd mensen de bijeenkomst online. Vooral studenten en medewerkers van het University College Utrecht waren aanwezig.  Deze eerste bijeenkomst werd georganiseerd door UCU-docenten en het team van Equality, Diversity & Inclusion.

Geen debat
Ooit was de reeks bijeenkomsten aangekondigd als een debat over hoe een universiteit die divers en inclusief wil zijn moet omgaan met een discussie over racisme. Maar van een debat was geen sprake. Als gasten waren twee mensen uitgenodigd die een duidelijk standpunt verkondigden over de moeizame verhouding van Europese landen met hun zwarte inwoners. “Wij hebben bewust niet gekozen voor een debat”, vertelt gespreksleider Nina Köll, docent Media bij UCU, na afloop. “In een debat heb pro’s versus con’s en ga je niet de diepte in. Dat laatste wilden we juist wel.”

Centraal stond het thema in hoeverre de thematiek van de Black Lives Matter-beweging actueel is in Europa. “Bij het statement van UCU over Black Lives Matter is het verwijt gemaakt dat wij ons zouden uitspreken over een kwestie in de VS. Daar hebben we op geanticipeerd door mensen uit te nodigen die kunnen laten zien hoe fundamenteel het onderwerp ook in Europa is.”

Historisch perspectief
De keynote speaker was Gary Younge, een hoogleraar Sociologie in Manchester en oud-correspondent in de VS voor The Guardian. Hij schreef verschillende boeken die deels gaan over rassenonderscheid in de Verenigde Staten.

In zijn lezing schetste hij een historisch perspectief waarbij blijkt dat Europese landen al eeuwen worstelen met hun zwarte inwoners die veelal afkomstig zijn uit koloniën. Zo zaten in het Franse leger veel zwarte mensen tijdens de Wereldoorlogen, maar waren deze niet welkom bij het vieren van de bevrijding. Amerika is geen Europa, benadrukte hij, maar veel mechanismen werken wel hetzelfde.

Bij de Europeanen is er vandaag de dag maar weinig kennis over wat zich daadwerkelijk heeft afgespeeld in de koloniën. De meeste Europeanen zijn trots op hun verleden, zonder te weten hoe de Europese landen de mensen uit de koloniën hebben uitgebuit en de grondstoffen hebben uitgeput. “Wij zijn hier omdat jullie daar waren”, citeert hij een publicist. Hij signaleert een zekere hypocrisie. “Als het nationale voetbalteam de wereldbeker wint dan hebben ‘wij’ gewonnen. Maar als het gaat om het kolonialisme of om slavenhandel uit het verleden dan gaat het om ‘zij’ van vroeger en is dat iets waar we nu niets meer mee te maken hebben.”

Persoonlijke verhalen
Racisme in de huidige samenleving heeft volgens Younge wortels in het verleden. Dat bewustzijn leeft ook bij Quinsy Gario. Hij studeerde mediastudies en gender aan de Universiteit Utrecht en zegt te zijn 'geradicaliseerd' na het volgen van colleges van onder meer Gloria Wekker. Volgens hem spelen de verhalen, van je oom of van je docent die je meekrijgt een belangrijke rol. Dat kunnen positieve verhalen zijn over voorbeeldfiguren, maar ook verhalen met voorbeelden in negatieve zin waar je de vernedering van dichtbij meemaakt. Volgens moet je dan soms radicaal zijn om wat te bereiken, zoals met zijn acties tegen Zwarte Piet waarbij hij is opgepakt.

Een van de vragen uit het publiek ging over het gevaar dat het reactionaire verzet leidt tot geweld. Gary Younge zei er binnen de samenleving meer mensen zijn die je mee kunt nemen in het verhaal, maar dat er altijd een groep blijft dat zich (gewelddadig) uit in hun verzet. Deze groep moet volgens hem gemarginaliseerd worden en door de overheid aangepakt worden zoals ook terroristen op de korrel genomen worden.

Als het gaat om de eigen beweging, spraken de twee sprekers zich uit tegen geweld, maar dat betekent niet dat je je niet mag verzetten. “Als er geen strijd is, dan is er ook geen progressie”, constateert Younge. Als voorbeeld noemt hij het neerhalen van standbeelden van discutabele historische figuren. Hij ziet dat als een geforceerd startpunt voor een gesprek. 

Deze bijeenkomst was bedoeld om inzicht te geven in de complexe mechanismen die bewust of onbewust racisme veroorzaken. “Wat wij willen met deze gesprekken is ons als universiteit een spiegel voorhouden”, legt Laura Coello van de werkgroep Diversiteit & Inclusie uit. “De missie van de universiteit is bij te dragen aan een betere wereld, dan moet je je best doen een plek te creëren waar iedereen zich welkom en veilig voelt. Zoiets komt niet vanzelf. We moeten ruimte creëren voor een open gesprek en luisteren naar verhalen die maar weinig gehoord worden, bijvoorbeeld over de rol van de universiteit in de geracialiseerde samenleving en kijken naar de implicaties daarvan voor een inclusieve universiteit.”

Bij een volgende bijeenkomst zal het thema zich meer toespitsen op de rol die universiteiten in dit proces kunnen nemen. “Wij willen een diverse en inclusieve universiteit zijn, maar hoe ga je die vormgeven?” Deze tweede bijeenkomst zal in de week van 30 november plaatsvinden. Deze eerste bijeenkomst is nog terug te zien op YouTube.