Academici onder vuur

Wereldwijd worden studenten en docenten bedreigd, vastgezet of vermoord. Sinds 2011 werden er meer dan driehonderd aanvallen geregistreerd. In een derde van de gevallen ging het om zwaar geweld.

De aanvallen vonden plaats in 65 landen, blijkt uit een rapport van het wereldwijde netwerk Scholars at Risk, dat voor het eerst een overzicht heeft gemaakt. Tussen januari 2011 en mei 2015 kon het netwerk 333 aanvallen verifiëren, die plaatsvonden tijdens 247 verschillende incidenten. Vooral in Azië en in Afrika liggen wetenschappers onder vuur, maar ook in Australië en de Verenigde Staten zijn incidenten gemeld.

Algemeen directeur Robert Quinn van Scholars at Risk roept overheden op om wetenschappers beter te beschermen. Ze zijn volgens hem onmisbaar bij het opbouwen van door conflicten verscheurde landen als Syrië en Irak, maar ook in andere landen “staan zij aan de frontlinie in de strijd om het vormgeven van de maatschappij”.

Van de meeste gewelddadige aanvallen op academische vrijheid kon het netwerk 111 incidenten verifiëren, waar op zijn minst 485 mensen bij omkwamen. Dat gaat van aanvallen op universiteiten in conflictsituaties, zoals de bomaanslag op de Universiteit van Aleppo in Syrië die aan 82 mensen het leven kostte, tot doelbewuste aanslagen op een persoon. In Pakistan bijvoorbeeld werd decaan Muhammed Shakil Auj van de Universiteit van Karachi doodgeschoten. Hij had toen al twee jaar doodsbedreigingen ontvangen.

Ook verdwijningen als die van de 43 Mexicaanse studenten in september 2014, vallen onder deze categorie. Wat er precies met de studenten is gebeurd, is nog altijd niet bekend.

Aanvallen op academische vrijheid hoeven niet altijd gepaard te gaan met geweld. Wetenschappers en studenten wordt ook de mond gesnoerd door middel van arrestaties en veroordelingen. Een Thaise student bijvoorbeeld, zit tweeënhalf jaar in de gevangenis omdat hij probeerde aan zijn universiteit een toneelstuk op te voeren dat de kroon zou beledigen. De Maleisische rechtenprofessor Azmi Sharom werd gearresteerd omdat hij de politieke crisis in zijn land vergeleek met een crisis vijf jaar eerder.

Ook reisverboden, huisarresten en ontslagen behoren tot het arsenaal waarmee overheden trachten de vrijheid in te perken.

Onder de categorie ‘overig’ vallen bijvoorbeeld incidenten waarbij de overheid weliswaar niet schuldig is aan inperking van de vrijheid van academici, maar waar er niet genoeg is gedaan om dat te voorkomen. De feministische mediawetenschapper Anita Sarkeesian bijvoorbeeld annuleerde een voordracht op Utah State University omdat ze een mail had ontvangen dat daar “de dodelijkste school shooting in de Amerikaanse geschiedenis zou gaan plaatsvinden”. Van de politie kreeg ze vervolgens te horen dat die, omdat Amerikanen volgens de wet niet-zichtbare wapens mogen dragen, weinig voor haar kon doen.

Scholars at Risk is een netwerk van ruim 350 universiteiten in meer dan 35 landen dat zich inzet voor academische vrijheid. Het netwerkt biedt bedreigde wetenschappers een tijdelijke, veilige werkplek en houdt een Academic Freedom Monitor bij. In Nederland en België wordt dat geregeld door de stichting voor vluchtelingstudenten UAF. Sinds 2009 kon het UAF vijftig wetenschappers aan een veilige haven helpen.