College van eredoctor Sandel: ‘Jij hebt een moreel bezwaar. Wie wil reageren’

Soms hoef je niet veel te doen om een grote collegezaal vol te krijgen. Gewoon de kersverse eredoctor Michael Sandel voor de groep zetten, zo blijkt. Harvards politiek filosoof bracht in no-time een levendige discussie op gang over legalisering van drugs, prostitutie, euthanasie en dwergwerpen. De studenten hingen aan zijn lippen.

Erwin Maas (24) is deze donderdag na de diesviering van de Universiteit Utrecht waar Michael Sandel een eredoctoraat kreeg, op tijd. Na 15 uur sluit zaal Theatron. Wie op een academisch kwartiertje rekent, rekent vandaag mis: BBC Radio neemt het college op en dat betekent dat deuren na aanvang gesloten blijven.
Erwin Maas is masterstudent Comparative Literary Studies. Hij kent Sandel. “Ik vind zijn online cursussen fascinerend. Met praktische voorbeelden pakt hij filosofische problemen aan.” Bovendien spreekt de onderwijsvorm hem aan. “Sandel vraagt mensen om hun mening, herhaalt wat ze zeggen en stelt weer nieuwe vragen, zodat je steeds een stapje verder komt. Ik hoop dat hij dat nu weer doet.”
Erwin wordt niet teleurgesteld. Sandel trapt af en gooit de studenten meteen in het diepe: “Moet de wet bepaalde morele oordelen hebben of is het doel van een wet alleen om te voorkomen dat mensen anderen iets aandoen?” Na het verwoorden van deze kern van liberale politieke filosofie in een vraag is de zaal meteen aan zet.
Stoned zijn is een ondeugd
Met de stelling ‘mensen moeten zelf weten of ze marihuana gebruiken’, zijn de meesten het eens. Een stuk of 10 niet. Waarom niet, vraagt Sandel. “Het risico op schizofrenie”, zegt een studente. “Omdat je gemoedstoestand verandert en je een gevaar voor anderen kunt zijn”, brengt Nelson in. Sandel: “Maar Nelson, stel je voor dat de wet toestaat om alleen thuis marihuana te gebruiken, zou je dan wel voorstander zijn?” Nelson: “Nee, want we kunnen het gedrag van mensen niet voorspellen.” Sandel: “Dus jij vindt dat stoned zijn een ondeugd is.” Nelson knikt instemmend. Sandel: “Jij hebt een moreel bezwaar. Wie wil daarop reageren?”
“Ik ben volwassen genoeg om te kiezen welke drugs ik gebruik”, vindt Aisha. “Ook heroïne zou legaal moeten zijn.” Sandel koppelt terug. “Aisha jij ziet verbieden van drugsgebruik als een schending van de individuele vrijheid, klopt dat?” “Exactly.” Rik is het met haar eens: “We verkiezen continu geluk boven gezondheid. Denk aan een nieuwe baan die ons heel veel tijd en energie kost.”
Sandel: het punt dat hier gemaakt wordt, is het principe van keuzevrijheid, zelfs voor ongezonde ervaringen. “Who disagrees?” David does. “Drugs limiteren je capaciteit om verstandig te blijven en verstand is juist wat ons mensen onderscheidt van andere dieren.” Nina vindt dat buitensporig gedrag op z’n tijd juist hoort bij een mensenleven. Sandel vat samen: sommigen vinden dat de wet het gedrag van mensen moet stimuleren en anderen vinden dat dat gedrag een vrije keuze van mensen moet zijn.
Seks moet te koop zijn
De Harvard-professor houdt de vaart er in. Tijd voor een andere stelling: “Mensen moeten seks kunnen kopen en verkopen.” De meerderheid is het hiermee eens, een deel twijfelt. Arabella is tegen: “Het is immoreel”. Chris reageert: “Menselijke waardigheid betekent keuzevrijheid. Dat je zelf mag weten wat je met je lichaam doet.”
Sandel test Chris’ argument: “Heb je wel eens van dwergwerpen gehoord? Wat vind je daar van?” Chris: “In mijn morele zienswijze moet ik consistent zijn, dus zeg ik: het is toegestaan als de mensen die weggegooid worden daarmee akkoord gaan. Aan de andere kant: het is wel een beetje vernederend voor mensen om ze weg te gooien. Ik moet toegeven: er is een grijs gebied.”
Tamara vraagt de microfoon. “Ik zie het niet als vernedering. Misschien is een dwerg wel trots op de manier waarop hij door de lucht vliegt.” Tegenstander René: “Je kunt zeggen dat er een contract is als beide partijen het er mee eens zijn. Maar in hoeverre is dit contract respectvol? Een dwerg loopt allerlei gezondheidsrisico’s.” Sandel: “Heb je wel eens naar rugby gekeken?” Sandel zet een student aan het denken, niet de enige keer dit college.
Je mag kiezen voor de dood
Na een korte discussie over kannibalisme met wederzijds goedvinden, snijdt Sandel het laatste thema aan: euthanasie. Slechts 10 zijn tegen. “We zijn eigenaar van ons leven, dus mogen we ook over ons levenseinde beslissen. Dat is vrijheid”, vindt Zach. “De dood kan geen rationele beslissing zijn, omdat je niet weet waar je voor kiest”, vindt iemand anders. Nelson reageert op Zach: “Onze levens zijn onderdeel van iets groters: mensheid.”
Na de laatste discussie is het woord aan Sandel. Twee van de meest bekende grondleggers van liberale politieke filosofie, John Locke en Immanuel Kant, pleitten voor bepaalde restricties in individuele keuze. Volgens Locke is het recht op vrijheid en leven zo fundamenteel, dat zelfs wij niet kunnen beslissen om dat op te geven. Oftewel, besluit Sandel, liberalisme wordt vaak in één adem genoemd met respect voor keuzevrijheid. Maar onderdeel van liberale politieke filosofie is ook dat we sommige uitingen van individuele keuzes inperken, om waardigheid te behouden.
Discussie goed voor boekverkoop
Anderhalf uur vliegt voorbij. Kans om in slaap te vallen, is er niet.  Maas is enthousiast. “Die man is zo toegankelijk. En hoe vaak komt het voor dat iedereen in zo’n grote collegezaal over kwesties gaat nadenken? Je hoeft niet tot een antwoord te komen, maar je kan blijven praten over principes. Soms pas je je ideeën aan na zo’n discussie en volgens mij is dat vandaag gebeurd.” 
Buiten de zaal gaan de discussies nog even verder. Sandel heeft de hersenen van de bezoekers flink laten kraken. Het heeft zijn boekenverkoop ook gestimuleerd: er staat een lange rij voor de tafel waar zijn laatste titel Rechtvaardigheid wordt verkocht.