Contacturennorm leidt tot 'ophokuren' bij Sociale Wetenschappen

Universiteiten en hogescholen moeten meer contacturen roosteren. Maar als die extra uren bestaan uit films kijken, hebben ze weinig om het lijf. “Je merkt gewoon dat de opleiding uren aan het opvullen is”, klagen studenten.

Studenten van de Universiteit Utrecht die het vak arbeidspsychologie volgen, kregen tot voor kort college van een docent die drie werkgroepen tegelijkertijd onder zijn hoede had. Inmiddels zijn dat er twee geworden, vertelt student Yessy Aarsen, “want drie was misschien toch iets te veel”.

De studenten moeten twee uur in het lokaal aanwezig zijn om een opdracht te maken, de docent komt aan het begin en aan het eind langs voor vragen. Erg moeilijk zijn de opdrachten volgens Aarsen niet, en na afloop worden die niet besproken. “Omdat we geen feedback krijgen, heb je geen idee of je op de goede weg zit.”

Een collegeweek bestaat voor de studenten arbeidspsychologie verder nog uit een hoorcollege en om de week een film. Ook die wordt na afloop niet bediscussieerd. Aarsen: “Laatst keken we naar Modern Times van Charlie Chaplin. Dat kan ik thuis ook.”

Het ministerie van Onderwijs wil dat alle eerstejaars minstens twaalf contacturen per week hebben. Dat is vastgelegd in prestatieafspraken met de universiteiten en hogescholen. Wie zijn afspraken niet nakomt, krijgt tot 7 procent minder geld van de overheid.

Om aan de contacturennorm te voldoen, halen meer universiteiten en hogescholen trucs uit, bleek vorig jaar al uit onderzoek van studentenorganisaties ISO en LSVb. “Bij sommige opleidingen worden projectweken als 40 contacturen ingeroosterd, terwijl studenten amper een docent zien”, zei toenmalig ISO-voorzitter Ruud Nauts na een rondgang langs achttien medezeggenschapsraden.

Docent Extensief, Student Intensief

De Universiteit Utrecht is ambitieuzer dan andere instellingen. Ze heeft niet alleen twaalf contacturen beloofd voor eerstejaars, maar ook voor tweede- en derdejaars studenten. Maar omdat daar eigenlijk te weinig docenten voor beschikbaar zijn, begon de faculteit sociale wetenschappen vorig jaar met het zogeheten DESI-project: Docent Extensief, Student Intensief.

“In de praktijk moeten studenten bijvoorbeeld een opdracht maken tijdens een werkcollege dat ineens twee maal langer duurt dan vorig jaar”, zegt studentlid Doran Pauka van de opleidingsadviescommissie sociologie van de Universiteit Utrecht.

In andere werkgroepen zijn er studenten die er vandoor gaan zodra de docent zijn hielen licht, vertelt Rachel Damen, student pedagogische wetenschappen. Voor één van haar vakken volgt ze werkcolleges van vier uur, waarvan de docent er maar twee aanwezig is. De resterende tijd moeten studenten de stof met elkaar bespreken maar ook hier geldt: geen feedback. “We maken wel notulen, maar daar heb ik nog nooit iets op terug gehoord. Als we dingen bespreken die niet kloppen, weten we dat dus niet.”

Toen de Tweede Kamer in 2012 sprak over het verhogen van het aantal contacturen in het hoger onderwijs, waarschuwden partijen al voor onduidelijkheid over de definitie. De PvdA en de PVV dienden een motie in om te voorkomen dat onbegeleide uren als contactuur zouden worden gerekend, maar die motie haalde het niet. “Met wie hebben studenten dan contact?”, zei PVV-Kamerlid Harm Beertema tijdens het debat. “Met een docent, met elkaar, met de Albert Heijn?”

De definitie lijkt in Utrecht nu inderdaad het probleem. Een contactuur is daar officieel “een ingeroosterd uur, waarin een docent beschikbaar moet zijn”. Maar die beschikbaarheid is niet gedefinieerd, dus telt een uur ook mee als docenten in een ander lokaal een andere werkgroep aan het begeleiden zijn.

'Ik voel me af en toe wel een beetje belazerd'

Sociologiestudent Pauka: “Daardoor ligt de dreiging van ophokuren op de loer. Ik voel me af en toe wel een beetje belazerd. Je verwacht toch les te krijgen? Ik vind het prima dat studenten zelfstandig leren werken, maar dan moet je niet net doen alsof er sprake is van een contactuur.” Ook psychologiestudent Aarsen is gefrustreerd. “Je merkt gewoon dat de opleiding uren aan het opvullen is.”

Voorzitter Tom Hoven van de Landelijks Studentenvakbond noemt het desgevraagd “schokkend om te zien dat de ophokuren hun weg hebben gevonden naar het hoger onderwijs. Je herkent hier duidelijk de perverse prikkel die uitgaat van de prestatieafspraken. Het gaat er blijkbaar niet meer om hoe het wordt ingevuld, als er maar een streefaantal wordt behaald.”

Twaalf echte contacturen per week lijken hem niet te veel gevraagd. “Het is dan natuurlijk helemaal belachelijk dat er van studenten een steeds grotere financiële bijdrage voor het onderwijs wordt gevraagd, via bijvoorbeeld het leenstelsel, terwijl de instellingen hun ‘onderwijs’ op deze manier invullen.” Hij roept de politiek op een algemene definitie voor contacturen aan te houden. “Dan kunnen deze praktijken snel verleden tijd zijn.”

Vier studenten van Sociale Wetenschappen lieten zich al eerder zeer kritisch uit over de contacturennorm. "Twaalf verplichte studie-uren voelt dan eerder als een verspilling van kostbare tijd dan als een verbetering van de kwaliteit", schreven ze in een opiniestuk.

'Er zit een kern van waarheid in deze berichtgeving'

Het faculteitsbestuur Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht laat weten dat er voor alle universiteiten een “kern van waarheid in de berichtgeving zit”, maar dat het beeld dat het Hoger Onderwijs Persbureau schetst van het onderwijs aan de faculteit vertekend is. “Het HOP schetst op basis van slechts enkele persoonlijke ervaringen een beeld dat wij niet herkennen als de algemene opinie onder onze studenten.”

Het faculteitsbestuur wijst er op dat alle Nederlandse universiteiten de afgelopen jaren geconfronteerd zijn met een enorme toename van het aantal studenten, terwijl de overheidsbekostiging per student is afgenomen. “Dat onze studenten kritiek uiten op de onderwijsvormen die de universiteiten heden ten dage met de nog beschikbare budgetten kunnen realiseren, begrijpen we dan ook”, aldus het bestuur.

De komende tijd zal de faculteit fors investeren in het onderwijs. Omdat de Universiteit Utrecht als enige in Nederland het predicaat “excellent” kreeg, ontvangt de instelling enkele miljoenen extra financiering per jaar. In combinatie met bezuinigingen op bijvoorbeeld huisvestingskosten en ondersteuning, stelt dat de faculteit in staat om de komende periode zo’n veertig universitair docenten extra aan te stellen. Het onderwijs kan daardoor kleinschaliger en intensiever worden.

De gehele reactie van het faculteitsbestuur is hier te lezen. Partijen in de Tweede Kamer hebben inmiddels om opheldering gevraagd aan de minister.