De Matthäus-Passion ook in Utrecht een hit
Blijkbaar houdt heel Nederland van de Matthäus-Passion. Hoogleraar Emile Wennekes probeert uit te leggen waarom. “Er zijn zelfs houseversies van gemaakt.” DUB verloot kaarten voor de ‘Matthäus’ van het USKO.
Het USKO voert dit jaar weer de Matthäus-Passion uit. DUB verloot kaarten van het concert op 21 maart in de Jacobikerk. Elk zichzelf respecterend orkest heeft dit werk van Bach op de playlist staan en iedere BN’er laat zich graag filmen op weg naar een concert.
Emile Wennekes, hoogleraar Muziekwetenschappen aan de UU, heeft bijgedragen aan boeken over de Bachcultuur in Nederland. DUB vraagt hem deze blijkbaar nationale voorliefde te verklaren.
Sinds wanneer is de uitvoering voor Pasen een traditie in Nederland?
“Dirigent Willem Mengelberg is deze traditie begonnen in 1899. Hij heeft een heel eigen uitvoering gemaakt van het werk, waarbij hij het barokke stuk een meer romantische tint gaf. Hij voerde het ook uit met veel meer mensen dan Bach oorspronkelijk bedoeld had. Omdat hij over een veel groter orkestapparaat en koor kon beschikken, kon hij hier iets prachtigs en groots van maken..”
Werd het snel overgenomen door andere koren en orkesten?
“Aanvankelijk voerde Mengelberg het stuk eenmaal per jaar op in het Concertgebouw in Amsterdam: dat werd geleidelijk uitgebreid en ook andere koorverenigingen namen het over. Tot rondom de oorlog elk zichzelf respecterend orkest de Matthäus-Passion opvoerde voor Pasen. Het is zelfs zo dat in toeristische gidsjes uit die tijd 3 dingen van ons gekke Hollanders genoemd worden: het fietsen, dat we een verjaardagskalender op de wc hebben hangen en dat we jaarlijks zo vaak de Matthäus-Passion opvoeren.”
Hoe staat het nu met de traditie van de Matthäus-Passion?
“Die is springlevend. Er zijn zelfs houseversies van gemaakt: jongeren staan de hele nacht te dansen op de klanken van de Matthäus-Passion. Ook is er een meezingversie waarbij iedereen mag meebrullen. Daarnaast is er een soort Idols op tv waar BN’ers het stuk in twee weken in hun hoofd stampen en vervolgens uitvoeren.”
Wat vindt u ervan dat al die varianten er zijn?
“Ik ben liberaal, mensen mogen van de muziek genieten in de vorm die zij zelf willen. Bovendien: al die verschillende interpretaties en de discussie die dat oproept houden het stuk levend. Zelf ga ik bij voorkeur naar uitvoeringen van de Nederlandse Bachverenging die in hun uitvoering zo dicht mogelijk bij de originele opvattingen van Bach proberen te blijven. Met instrumenten uit de tijd van Bach en een bescheiden bezetting.”
Hoe komt het dat een klassiek werk als dit zo’n grote doelgroep weet te bereiken?
“Het is een heel rijk stuk, je kan er alle kanten mee op. Elk jaar als ik de Matthäus-Passion hoor, klinkt het weer anders. En het stuk is heel sterk: zelfs als Rob de Nijs na slechts twee weken oefenen het zingt, blijven de melodie en harmonie fier overeind staan. Dit werk is niet stuk te krijgen.”
De Matthäus-Passion duurt nogal lang, minstens 3 tot 4 uur, en toch trekt het zoveel publiek. Hoe komt dat?
“Misschien is het tegenwoordig wel een moment van introspectie. Ik denk ook dat het deels de christelijke traditie vervangt. Voor mij is dat in elk geval zo: ik ben niet religieus, maar het is wel een soort religieuze ervaring als je daar urenlang op de houten kerkbankjes zit en naar een fundamenteel christelijk verhaal luistert. Maar naar de redenen van de populariteit van dit stuk moet nog meer onderzoek gedaan worden.”
Hoe lang zal deze traditie nog voortduren?
“Juist omdat de Matthäus-Passion ook door de populaire cultuur is overgenomen, wordt de traditie gewaarborgd. De traditie bestaat nu al meer dan een eeuw en omdat het zo’n rijk geschakeerd stuk is, heb ik geen reden om te denken dat dit snel zal veranderen.”