DUB is keffertje onder de Ubladen
Universiteitsbladen opereren niet altijd volledig onafhankelijk en doen regelmatig aan zelfcensuur. Dat blijkt uit een masterscriptie van de Leidse student Lars de Kruijf. In dit onderzoek wordt DUB middelmatig onafhankelijk genoemd.
Waakhonden, keffertjes en schoothondjes. Dat is de verdeling van universiteitsbladen die De Kruijf hanteert in zijn masterscriptie Vuile was versus vrolijke gezichten die in december 2012 is gepubliceerd en onder meer is gebaseerd op interviews met hoofdredacteuren en redacteuren van alle universiteitsbladen.
In deze onderverdeling is DUB een keffertje. DUB valt onder de afdeling communicatie en het College van Bestuur heeft tegen de zin van het grootste deel van de toenmalige redactie besloten om geheel digitaal te gaan. Het Utrechtse digitale blad heeft daarentegen wel waarborgen voor onafhankelijkheid door statuten, een goed functionerende redactieraad en de redacteuren beschouwen zichzelf als kritische journalisten.
De Kruijf hanteert een paar criteria om de onafhankelijkheid van de bladen te meten. Hij kijkt naar het bestaan van statuten die de onafhankelijkheid waarborgen, de organisatorische inbedding, de financiële vrijheid, het bestaan van een redactieraad, de verhouding met de afdeling communicatie, de mogelijkheden van het College van Bestuur om in te grijpen als ze dat nodig acht en de onafhankelijkheid van de redactie zelf.
Tegen die achtergrond onderscheidt De Kruijf vijf waakhonden (Mare, Folia, Observant, UK en UT nieuws), vijf keffertjes (DUB, Cursor, Ad Valvas, Erasmus Magazine, Delta ) en drie schoothondjes (Vox, Univers en Resource).
De Kruijf zelf geeft aan dat het om een tijdopname gaat. De hoofdredacteuren van Vox en Univers zeggen dat de situatie nu al anders is dan ten tijde van het interview. Zo had Vox een niet onafhankelijke nieuwssite die alleen op intranet mocht verschijnen. Dat heeft Vox nu wel. Univers mocht een tijd niet publiceren over de Stapelaffaire, maar volgens hoofdredacteur Francine Bardoel heeft het blad al snel de eigen onafhankelijk koers weer opgepakt. Resource won in 2011 wel de Gouden Luis als beste universiteitsblad.
DUB hoofdredacteur Ries Agterberg snapt de redenering van De Kruijf waarom DUB geen waakhond wordt genoemd, maar zegt dat DUB de afgelopen twee jaar inhoudelijk kritisch en onafhankelijk heeft kunnen werken.
De Kruijf vindt een onafhankelijk blad belangrijk. Universiteiten zijn van een academische vrijplaats steeds meer een bedrijf geworden die veel belang hechten aan het op peil houden van het eigen imago en daartoe communicatie- en voorlichtingsafdelingen inzet. Grotere openheid en publiciteit kunnen dit verstoorde evenwicht weer herstellen. Ook de Tweede Kamer diende een motie in om dat te bepleiten. Traditionele taken van de journalistiek zijn immers het achterhalen van de waarheid, het controleren van de macht en het aanwakkeren van debat.
Instemmend citeert De Kruijf de Amerikaanse wetenschapsjournalist Daniel S. Greenberg. Die zegt dat in de openbaarheid brengen van wat er misgaat en misstanden aan de kaak stellen, effectieve lessen zijn voor universitaire bestuurders, academische prominenten en individuele wetenschappers die (te) zeer gesteld zijn op een goede reputatie.
Geen enkele van de Nederlandse universiteitsbladen zijn helemaal onafhankelijk, concludeert De Kruijf, omdat zij allemaal worden gefinancierd door de universiteit. Toch hoeft financiële afhankelijkheid niet per se negatieve gevolgen te hebben voor de journalistieke autonomie van redacties.
Een concretere bedreiging voor hun onafhankelijkheid zijn de mogelijkheden tot censuur. Zo kunnen universitaire bestuurders controle uitoefenen door het redigeren van stukken, dreigen met ontslag en dichtdraaien van de geldkraan. Voorbeelden van censuur zijn onder meer een ingrijpen van het College van Bestuur van de Delftse universiteit in 2011 toen een redactrice ontdekte dat een decaan zich schuldig maakte aan belangenverstrengeling en het niet zo nauw nam met het declareren van bonnetjes. Bij Vox mochten ze in 2006 niet schrijven over onnodige sterfgevallen bij de hartafdeling en in 2011 niet over de betrokkenheid van Roos Vonk bij een onderzoek van Diederik Stapel. In sommige gevallen worden edities al dan niet tijdelijk uit de bakken verwijderd.
Redacties kunnen zich volgens De Kruijf tegen deze bedreigingen wapenen door middel van redactiestatuten, een stichtingconstructie en een redactieraad.
Andere bedreigingen zijn de mogelijke druk dat het universiteitsmedium moet bezuinigen of dat verschillende vergaderingen van de universiteitsraad plotsklaps besloten worden verklaard.
Ondanks de waarborgen voor onafhankelijkheid valt het De Kruijf op dat sommige redacteuren zelfcensuur toepassen. “Pick your battles”, zegt een van de geïnterviewde hoofdredacteuren. Vaak worden teksten aangepast om ‘gezeur’ te voorkomen en de goede relatie in de toekomst niet te verpesten. De Kruijf verklaart die houding vanuit de professionele identiteit. Zij staan namelijk voor de keuze organisationele waarden te laten prevaleren boven journalistieke waarden, of vice versa. Vandaar dat sommige media weleens concessies doen of zelfcensuur toepassen. Ze voelen zich dan bezwaard om geheel onafhankelijk – zonder rekening te houden met belangen van anderen – te werken.