'Grijs manifest' gepresenteerd tijdens opening academisch jaar

De opening van het academisch jaar begon met een statement zonder woorden. De vrouwelijke hoogleraren hadden bevochten dat ze (bijna) voorop mochten lopen in het cortège. In de academische stoet van hooggeleerden die voor aanvang van de plechtigheid van het Academiegebouw naar de Domkerk loopt, liepen de vrouwen deze keer achter het College van Bestuur en de mannelijke decanen. De vrouwen hadden voor de gelegenheid gemaakte zijden sjaal met een afbeelding van de afgelopen jaar bejubelde eerste vrouwelijke hoogleraar Johanna Westerdijk.

The generation yet unborn
Na het statement van de vrouwen, was het woord aan vier heren. Rector Bert van der Zwaan sprak over de taak van universiteiten om ‘fundamentele problemen', zoals het migrantenvraagstuk of de klimaatproblematiek, op te lossen voor the generation yet unborn. Hij waarschuwde dat de universiteit daarbij moet uitkijken niet te blijven hangen in een bubbel: er dreigt een kloof tussen universiteit en samenleving. Als voorbeeld noemt de rector de vaccinatie-affaire. Deskundigen zeggen dat vaccineren goed is, maar de wetenschap wordt simpelweg niet geloofd. Volgens de rector moeten we ons afvragen of we nog wel de goede antwoorden hebben op de vragen van deze tijd. “En hoe kunnen we leren van onze studenten om betere vragen te stellen of betere antwoorden te verschaffen?”

We zijn een testsamenleving
Ook René ten Bos, hoogleraar Filosofie bij de Radboud Universiteit en de Denker des Vaderlands, sprak over feiten in de wetenschap. “In onze liberale samenleving speelt wetenschappelijke waarheid een fundamentele rol. Wij zijn een soort testsamenleving geworden, alles en iedereen wordt constant getoetst. Niet alleen kinderen op de school maar ook bedrijfsdirecteuren, geliefden, eierboeren, familieleden, vrienden, ziekenhuismedewerkers, gemeentesecretarissen, universiteitsdocenten en zelfs parlementariërs,” stelt hij.  Toch zeggen die registraties en observaties volgens Ten Bos niet zoveel. Je kunt constateren  dat vrouwen gemiddeld hogere cijfers halen dan mannen. Maar wat zeggen die feitelijke observaties? Volgens Ten Bos is het interessanter om te kijken naar de mogelijke oorzaken.

“Het gaat in de wetenschap om complexiteit en het vervelende van complexiteit is dat ze, zelfs niet via de meest verfijnde testen, geen eenduidige feiten oplevert.“ Hij noemt dat de grauwheid van de nuance. Er zitten ook wel nadelen aan die complexiteit, constateert Ten Bos. Als er grauwheid is, twijfel je vaker en dat leidt niet tot vlotte besluitvorming wat voor politici wel noodzakelijk is. 

Ten Bos zegt dat van de wetenschapper wordt geëist dat hij tekst en uitleg geeft bij complexe gebeurtenissen. “Als we het als wetenschappers hebben over de vraag hoe we relevant willen zijn voor de maatschappij – de valorisatiekwestie dus – dan moeten we niet krampachtig terugschieten naar een beroep op feitelijke en exacte objectiviteit.”

Manifest tegen zwart-wit denken
Studenten Jordy Nijenhuis en Edwin van der Scheur van Dare to be Grey gingen nog een stapje verder. Zij roepen expliciet politici en wetenschappers op om zich uit te spreken tegen het overheersende zwart-wit denken in de samenleving. Als je kijkt naar terrorisme, is het  volgens de studenten goed dat wetenschappers als Beatrice de Graaf en Jacco Pekelder een genuanceerd beeld geven in de media. Maar vlak na de aanslagen in Spanje komt het Algemeen Dagblad weer met de suggestieve kop: ‘Weer Marokkanen. Toeval?’ "Wederom is het de schuld van de Marokkanen, de islam en de linkse kerk die willens en wetens terroristen binnen laat komen en verdwijnt die genuanceerde visie weer naar de achtergrond."

Daarom presenteert Dare to be Grey een manifest waarin zij een oproep doet aan zowel de media als de politiek en het publiek om ruimte te bieden voor nuances en grijstinten, om voorbij te gaan aan de waan van de dag en om verbinding te zoeken in plaats van verdeeldheid.

Opera tegen onderdrukking
Zelfs het muzikale intermezzo had een geëngageerd karakter. Het Utrecht Studenten Concert liet een voorproefje horen van de opera Thijl, geschreven door de Nederlandse componist en verzetstrijder Jan van Gilse. Het is een stuk tegen onrecht en onderdrukking. Van Gilse begon met het schrijven van zijn opera net voor de Tweede Wereldoorlog en rondde het in november 1940 af. Naar verluidt sleepte hij de partituur mee van onderduikadres naar onderduikadres.  Thijl is nog maar weinig opgevoerd. Het USConcert heeft de opera gekozen als lustrumvoorstelling en voert deze op in het voorjaar 2018 op de Vliegbasis Soesterberg. In de Domkerk gaven ze een voorproefje.

Na de uitreiking van de jaarlijkse studentenprijzen, eindigde de bijeenkomst licht controversieel met het Gaudeamus. “Er is vorig jaar druk over gediscussieerd, maar we hebben na rijp beraad besloten de plechtigheid er toch mee te besluiten”, zei de rector met knipoog naar het debat met de universiteitsraad vorig jaar. Met name bij het vijfde couplet "Lang leven de meisjes, gemakkelijk en mooi"? vinden sommige raadsleden niet passen bij een universiteit dat diversiteit hoog in het vaandel heeft. Het betreffende couplet wordt overigens niet in de kerk gezongen).

Het USConcert zorgde nog voor een onverwacht slotakkoord: een toegift uit de opera. Het cortège spoedde zich daardoor onder tromgeroffel naar de uitgang.