Groeifonds: miljarden voor onderzoek, onderwijs moet zich nog bewijzen

Straks heeft Nederland geen aardgas meer. Waar komt onze rijkdom dan vandaan? Uit kennis, innovatie en infrastructuur, is de gedachte achter het Nationaal Groeifonds. Het kabinet heeft voor de komende vijf jaar 20 miljard euro gereserveerd.

Het fonds is bedoeld voor grote, eenmalige uitgaven die het toekomstige ‘verdienvermogen’ van Nederland ten goede komen. Als we een paar dappere investeringen doen, kan Nederland de toekomstige stormen wel aan, is het idee.

Het kabinet heeft een commissie van zwaargewichten gevraagd om een reeks aanvragen te beoordelen en vrijdag is de uitkomst bekendgemaakt. Investeringen in de infrastructuur laten nog op zich wachten, maar er is goed nieuws voor het wetenschappelijk onderzoek, en ook een beetje goed nieuws voor het onderwijs.

Totaal
In deze eerste ronde wordt in totaal 646 miljoen euro toegekend, waarvan 525 miljoen voorwaardelijk. Bijna 3,5 miljard euro wordt gereserveerd, “in afwachting van nadere onderbouwing of bewezen succes”, zoals de adviescommissie schrijft.

De projecten zullen niet allemaal even succesvol zijn, voorspelt de commissie: “Sommige wellicht meer dan verwacht, andere minder. Het gaat erom dat de portefeuille als geheel een positief effect zal hebben op duurzame groei.”

Onderzoek
Onderzoek en innovatie zijn de grote winnaar. Er is 121 miljoen euro rechtstreeks toegezegd voor aanvragen in de kunstmatige intelligentie, in kwantumcomputers en in regeneratieve geneeskunde (met stamcel- en gentherapie).

Daar komt 400 miljoen ‘voorwaardelijke toekenning’ bovenop: dat geld krijgen de projecten als aan bepaalde extra voorwaarden is voldoen. Daartoe behoren ook twee projecten voor landelijke gezondheidsdata en voor waterstof als duurzame energie. En dan is er ook nog eens een ‘reservering’ van 833 miljoen euro voor deze vijf projecten: geld dat later nog kan komen.

Onderwijs
Twee aanvragen voor het onderwijs krijgen alleen onder voorwaarden geld. Het gaat om 45 miljoen voor ‘leven lang ontwikkelen’ en 80 miljoen voor beter onderwijs met ict. Een aanvraag voor ‘beleidsexperimenten’ in het onderwijs kreeg geen stempel van goedkeuring.

Een ‘leven lang ontwikkelen’ gaat over scholing in de latere loopbaan, zodat mensen flexibel blijven en nieuwe kennis blijven opdoen. De aanvragers willen een digitaal scholingsoverzicht ontwikkelen en experimenteren met speciale ‘ontwikkeladviezen’: daar kunnen ze (nogmaals: onder voorwaarden) miljoenen voor krijgen. Ze willen ook het bekostigde post-initiële onderwijs flexibiliseren, maar daar hebben ze geen smak geld voor nodig, meent de commissie.

De coronacrisis heeft de omslag naar digitaal onderwijs nogal versneld, maar het kan vast beter dan nu gebeurt. Een Nationaal Onderwijslab zou daaraan een bijdrage kunnen leveren, meent de commissie, dus daar gaat (onder voorwaarden) ook geld naartoe.

Infrastructuur
Infrastructuur krijgt overigens nog helemaal geen geld, zelfs niet voorwaardelijk. Dat kan nog veranderen. Het doortrekken van de Amsterdamse Noord-Zuidlijn naar Schiphol en Hoofddorp is bijvoorbeeld wel een goed idee, maar vergt een beter plan. Maar andere ideeën liggen in de prullenbak. De rivieren beter bevaarbaar maken? Buisverbindingen? Lightrail? De commissie ziet nog niet waar de grote winst precies zit.

Ook voor de Utrechtse plannen voor extra tramlijnen en een nieuw station Lunetten / Koningsweg is er in het groeifonds geen geld.

Commissie
In de selectiecommissie zitten natuurkundige Robbert Dijkgraaf, CvB-voorzitter Robert-Jan Smits van de TU Eindhoven en rector Rianne Letschert van de Universiteit Maastricht.

Ook het bedrijfsleven is vertegenwoordigd: de hoofdeconoom van ING, de bestuursvoorzitter van ASML en de oud-bestuursvoorzitter van DSM zitten aan tafel. Prins Constantijn praat ook mee. Jeroen Dijsselbloem (voormalig PvdA-minister van Financiën) is de voorzitter.

De voorstellen zijn ten behoeve van de commissie geanalyseerd door het Centraal Planbureau. Daarbij waren de vragen: moet de overheid zich ermee bemoeien, levert het echt geld op en bevordert het de welvaart voor iedereen? Ook zijn er allerlei experts geraadpleegd.

Opvallend
Met name de investering in kwantumcomputers is opvallend. Het idee achter deze computers is dat bits in de toekomst niet alleen 1 of 0 kunnen zijn, maar allebei tegelijk. Dat zou voor een extreme rekenkracht kunnen zorgen. Het onderzoek kreeg onlangs een flinke knauw toen een artikel over een wetenschappelijke doorbraak teruggetrokken moest worden: het bestaan van de zogeheten majoranadeeltjes, die voor stabiele kwantumcomputers zouden kunnen zorgen, was toch nog niet aangetoond. Maar de ontwikkeling van zulke nieuwe computers steunt niet op deze deeltjes alleen.

Kabinet
“Dit advies zet een hoge standaard voor de volgende rondes en waarborgt daarmee dat voorstellen gefinancierd uit het Nationaal Groeifonds daadwerkelijk maximaal bijdragen aan het verdienvermogen van de Nederlandse economie”, schrijven de ministers van Economische Zaken en Financiën, Van ’t Wout en Hoekstra.

Universiteiten
De universiteiten zijn blij het de uitkomst, staat in een persbericht van koepelvereniging VSNU. “We zien hier het hefboomeffect in werking, waarbij publieke investeringen ook nieuwe private investeringen aantrekken”, stelt voorzitter Pieter Duisenberg.

In één moeite door breekt hij een lans voor investeringen in de basis: de universiteiten komen in hun basisfinanciering 1,1 miljard euro tekort, is zijn pleidooi. Maar dat staat eigenlijk los van deze eenmalige investeringen uit het Nationaal Groeifonds.

En projecten die zijn afgevallen, zoals een aanvraag met de titel Foodswitch? De universiteiten ‘betreuren’ die keuze, maar maken er verder weinig woorden aan vuil. Dat het geld voor ‘leven lang leren’ niet in de schoot geworpen wordt, vinden ze ook niet erg: “We zullen samen aan nieuwe, goed onderbouwde plannen gaan werken, waarin we scherpe keuzes maken met elkaar.”