‘Het voelt echt als een soort eer dat je mee mag doen’

De zestig leerlingen die afgelopen jaar aan Honours Trajectum Utrecht (HTU) meededen, presenteerden in twee- of drietallen trots hun resultaten. Ze hadden grote posters gemaakt over hun onderzoek en hielden een presentatie voor alle aanwezigen, voornamelijk ouders en docenten. De leerlingen hadden uiteenlopende onderzoeken gedaan, van ‘hoe komen dieren voor in hiërogliefen?’ tot ‘wat gebeurt er als oceaanstromingen stoppen?’ “Ik vond het wel heel spannend”, zegt een van de HTU’ers na haar presentatie. De scholieren namen de presentaties erg serieus en vertelden vol enthousiasme over hun onderzoek. 

HTU is een faculteitsoverstijgend programma dat aanvullend onderwijs biedt voor leerlingen uit de tweede en derde klas van de middelbare school, dat wordt aangeboden door de Universiteit Utrecht. Bettina Tuinstra, die eerst projectleider bij een vergelijkbaar programma voor brugklasleerlingen was, zette HTU in opdracht van de faculteit Geesteswetenschappen op. In samenwerking met de acht aangesloten Utrechtse scholen, biedt het programma leergierige jongeren de kans kennis te maken met de universiteit. Docenten vragen gemotiveerde leerlingen of ze aan het programma willen meedoen. Een HTU-jaar is verdeeld in drie verschillende blokken van zeven weken. De scholieren hebben wekelijks les, waarin ze artikelen lezen en onder begeleiding van docenten hun onderzoek bedenken en uitvoeren. Ook hebben ze eens per blok een gastcollege en een excursie naar een universiteitslocatie zoals de Botanische Tuinen of het UMC. 

Foto: DUB

In elk blok komen er andere thema's aan bod. De thema’s van dit blok waren ‘oceaanstromingen’ en ‘dieren in de literatuur’. De leerlingen werden in twee groepen verdeeld en kregen lessen over hun thema. Tijdens de lessen wordt veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van taalvaardigheid. In de teksten die de HTU’ers lezen, worden woorden belicht die misschien niet meteen duidelijk zijn. Zo werken de leerlingen aan hun woordenschat. Ook praten ze veel over kranten en boeken, en leren ze academische vaardigheden zoals presenteren, debatteren en onderzoek doen. 

De studenten krijgen een keer per blok een gastcollege. Saskia Stevens, universitair hoofddocent Geschiedenis van de Oudheid & Antieke Cultuur, gaf tijdens het tweede blok van afgelopen jaar een les aan de groep over Utrecht in de Romeinse tijd. Binnen het thema ‘Pieken en Dalen’, “daalde ze met de leerlingen af door de Utrechtse grondlagen totdat ze op de Romeinse laag uitkwamen”, vertelt Stevens. “Het leuke van de groepen was dat ze niet bang waren om vragen te stellen”. De leerlingen hadden zich goed op de gastles voorbereid door teksten over het onderwerp te lezen, die ze vervolgens ook klassikaal bespraken. “Ze hadden andere associaties met de Romeinen dan mijn studenten hebben, wat leidde tot andere, originele vragen.”

“Ik had zin om nieuwe dingen te leren”
Ratiba deed in 2017 mee aan de eerste editie van Honours Trajectum Utrecht (HTU). Nu is ze tweedejaars student Informatiekunde aan de UU, en afgelopen jaar werkte ze als student-assistent bij HTU. Ze vertelt dat ze in de tweede klas van het Sint Gregorius College in aanraking kwam met het programma. Ze stroomde door naar HTU vanuit een talentprogramma dat ze op de basisschool en in de brugklas had gevolgd. “Ik had zin om nieuwe dingen te leren”, zegt ze. Daar was HTU de perfecte kans voor. Ze wist uiteindelijk in de zesde pas dat ze Informatiekunde wilde studeren, maar de gastcolleges hielpen haar toen in ieder geval om te weten wat ze níet wilde. “Ik weet nog dat we in de tweede een gastcollege kregen van een filosoof, en dat ik hem bloedirritant vond. Al die retorische vragen”, vertelt ze lachend. “Later begreep ik hoe bijzonder het was om zo’n college bij te wonen als middelbare scholier.” 

Ratiba. Foto: DUB

Ratiba zegt dat ze in die tijd soms het gevoel had dat de universiteit niet voor haar was. “Toen ik op de universiteit aankwam, viel het mij op dat er een gebrek was aan diversiteit onder de studenten. Zelf heb ik een andere culturele achtergrond, wat me extra bewust maakte van deze homogeniteit”, vertelt ze. Toch studeert Ratiba nu met plezier Informatiekunde aan de UU. “Het is nog steeds niet heel divers, maar het wordt wel beter, als ik nu kijk naar mijn collegezaal.” 

Studeren was Ratiba sowieso al van plan, maar HTU heeft ervoor gezorgd dat ze bij de UU is gebleven. “Sinds de tweede heb ik een relatie opgebouwd met de UU. Ik voel me er op mijn gemak.” Ze is de eerste van haar familie die is gaan studeren. Haar ouders hebben haar altijd gesteund bij het oriëntatieproces. “Mijn ouders zijn met mij naar zóveel open dagen geweest, niet alle kinderen hebben dat geluk.” Wel vertelt ze dat ze veel medeleerlingen had voor wie het minder logisch was om naar de universiteit te gaan. 

Foto: DUB

“Het voelt als een eer dat je mee mag doen” 
HTU is opgezet vanuit het idee om “kansengelijkheid en opwaartse sociaaleconomische mobiliteit” te vergroten. Het is bedoeld voor leerlingen “voor wie – gezien hun sociaal-culturele of economische achtergrond – de universiteit geen vanzelfsprekende volgende stap is”. Zo zijn er relatief veel jongeren met een niet-Nederlandse achtergrond en wiens ouders niet hebben gestudeerd. 

De lessen en gastcolleges vinden de ene week plaats op een universiteitslocatie aan de Kromme Nieuwegracht, de andere week online. De leerlingen komen dus veel in aanraking met de universiteit, haar docenten, studenten, en met de sfeer van het studerende leven. Ratiba zegt dat dit haar inspireerde. Door dit allemaal van dichtbij mee te maken, wordt de stap kleiner gemaakt. Ratiba vertelt dat ze het programma zo mooi vindt, omdat “leerlingen, ook diegenen met een taalachterstand, zich nooit dom voelen.” Waar bijlessen volgen vaak het imago geeft dat je achterloopt, slaagt dit programma erin om jongeren zich te laten ontwikkelen op het gebied van taal, zonder dat dit expliciet benoemd wordt, zegt ze. “Het voelt echt als een soort eer dat je mee mag doen”, zegt Ratiba. Dat enthousiasme ziet ze ook terug in de leerlingen van nu. Ze zegt dan ook dat ze “wel zeker weet dat het programma slaagt” in diens doelen rondom kansengelijkheid. 

Iris van der Tuin, vicedecaan van de faculteit Geesteswetenschappen en bestuurlijk eindverantwoordelijke voor HTU, was ook aanwezig bij de eindpresentaties. In toga overhandigde ze de leerlingen hun diploma’s, die in een UU-koker en een alumni-tas mee naar huis gingen. Ze had ter voorbereiding een halve dag meegelopen met de lessen, en benadrukte hoeveel ook UU-docenten kunnen leren van HTU. “Wij kunnen leren van de manier waarop het programma de leerlingen aanspreekt, met het oog op inclusie en diversiteit. Door leerlingen op speelse wijze aan boeken, kranten en interdisciplinaire thema’s te laten snuffelen, ligt de nadruk op de competenties die ze al hebben en waarop ze kunnen bouwen. De eindpresentaties laten zien dat het snuffelen uiteindelijk plaats maakt voor een wetenschappelijke attitude.” De werkwijze die HTU kiest, sluit aan bij de generatie van de middelbare scholieren, maar draagt ook bij aan diversiteit, zegt Van der Tuin. 

Iris van der Tuin, vicedecaan faculteit Geesteswetenschappen. Foto: DUB

“Ik kan het iedereen aanraden” 
Het afgelopen jaar werkte Ratiba als student-assistent bij het programma. Door haar eigen ervaring met het programma en de behoefte om diversiteit op de universiteit te vergroten, besloot ze nog meer aan HTU te willen bijdragen. Ze begeleidde de leerlingen bij hun onderzoeken en verzorgde de online lessen. “Ik kan het iedereen aanraden”, zegt ze. “Het is leuk om te zien hoe de leerlingen elkaar allemaal op hun eigen manier motiveren. De leerlingen die houden van presenteren, wisselen hun enthousiasme uit met de leerlingen die juist heel veel lezen. Ik was degene die niet hield van boeken lezen, maar wel een grote mond had”, zegt Ratiba. Ze is enthousiast over de leerlingen en de onderzoeken die ze hebben gedaan. Door haar eigen ervaring als HTU-student, weet ze goed hoe ze met de leerlingen om moet gaan. “Ik weet hoe ik vragen moet stellen. Ik vraag heel erg door en neem geen genoegen met ‘ja’ of ‘nee’.”

Ratiba zelf plukt nog altijd de vruchten van haar tijd als leerling van HTU. “Wat mij vooral is bijgebleven van de lessen, is het zelfverzekerd beantwoorden van vragen en het durven presenteren. De vaardigheden die ik toen heb geleerd, gebruik ik vandaag de dag nog steeds in mijn studie. Of het nu gaat om een presentatie voor een groot publiek of het effectief communiceren van mijn ideeën, de lessen van HTU hebben me een sterke basis gegeven die nog altijd van onschatbare waarde is.”