Hoe Nederlandse sympathie voor Israël verschoof van links naar rechts

Dat geluk moet je hebben. In de eerste aflevering van hun podcastreeks zegt oud-Pvda-leider Job Cohen erop te vertrouwen dat ‘de kwestie Israël’ nooit een struikelblok zou worden in de nieuwe samenwerking tussen PvdA en GroenLinks.

In dezelfde maand zien de vier makers van ‘Tussen Symphatie en Strategie’ die woorden al gelogenstraft worden. Tot zichtbaar afgrijzen van Cohen wordt tijdens een gezamenlijk congres van de twee partijen een motie aangenomen die de Nederlandse regering oproept om geen defensiematerieel meer te leveren voor het Israëlische verdedigingsschild. Prominente oudgedienden binnen de PvdA besluiten daarop hun lidmaatschap op te zeggen.

Een mooiere illustratie van hoe aan de linkerzijde van het politieke spectrum in Nederland opvattingen over Israël zijn verschoven, is bijna niet te geven. “Je ziet ook dat de herinnering aan de holocaust voor nieuwe generaties niet langer de allesbepalende factor is”, zegt Lennart van Aggelen.

Samen met drie medestudenten van de Utrechtse master Geschiedenis van Politiek & Maatschappij, Matthijs Maat, Stan Meerdink en Jibbe Slofstra, maakte Lennart de podcast als studieopdracht. In de serie vertellen ze hoe Israël aanvankelijk het lievelingetje van linkse politici was, maar steeds meer werd omarmd door rechts.  

“We wilden graag een historisch debat onderzoeken dat nog steeds politiek relevant is. En dit onderwerp is vanwege het escalerende conflict tussen Israël en Palestina urgenter dan ooit.” 

Niet helder voor ogen
Lennart zegt te merken dat veel mensen helemaal niet zo helder voor ogen hebben hoe die relatie van Nederland met Israël zich heeft ontwikkeld. In grote stappen vertelt Lennart wat er in de vier afleveringen van de podcast aan de orde komt, beginnend in 1945. 

Zo wordt volgens hem vaak gedacht dat Nederland na de Holocaust veel sympathie gehad moet hebben voor het Joodse volk en de roep om een eigen land. Maar dat valt tegen. 

De Nederlandse regering steunde na WO II formeel wel de tweestatenoplossing van de VN, maar wilde Israël in eerste instantie niet erkennen. Ze vond het belangrijker om Nederlands-Indië weer in bezit te krijgen. “Een nieuwe staat erkennen en daarmee moslims kwaad maken, zou de onafhankelijkheidsbeweging in Nederlands-Indië in de kaart spelen. Dat moest worden voorkomen.”

Na de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië veranderde die Nederlandse positie en ontstaat een breed gedragen steun voor Israël. Linkse partijen zien het land als een sociaaldemocratisch experiment met de sterke Arbeiderspartij en de kibboetsen als symbolen van solidariteit. “Andere partijen in Nederland zagen Israël graag als onderdeel van het grote westen, een betrouwbare bondgenoot in de Koude Oorlog. Die namen meer een pragmatische positie in.”

Lot van de Palestijnen
Door de opkomst van de populistische partijen in Nederland verschuiven de verhoudingen vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw, zo vertellen de studenten in de podcastreeks. Deze partijen maken van steun aan Israël een deel van hun identiteit. Lennart: “Dat land staat voor die partijen voor waarden die in Nederland verloren zijn gegaan. Die gedachte wordt vaak gekoppeld aan een opvattingen die je als anti-moslim en anti-multiculturalisme kunt omschrijven.”

Onder druk van het succes van de populistische partijen neemt ook de VVD vaker pro-Israëlische standpunten in. Tegelijkertijd was er volgens Lennart een tegenbeweging aan de linkerzijde. Daar begon men zich het lot van de Palestijnen steeds meer aan te trekken. Lennart: “Dat is zo’n beetje de achtergrond van de radicale polarisatie waarin we ons nu bevinden.”

Reflectie op je eigen cultuur
De afleveringen van de podcast richten zich op verschillende kanten van de kwestie: het rechtse perspectief, het linkse, dat van de christelijke/religieuze partijen en het internationale perspectief. De vier werkten elk aan één aflevering. Lennart: “We proberen te laten zien dat steun voor Israël geen statisch gegeven is, maar historisch gevormd en politiek geconstrueerd.”

De vier vinden dat inzicht in deze geschiedenis ook belangrijk is voor de binnenlandse politiek, zegt Lennart: “Het is niet alleen een kwestie van buitenlands beleid. Het is een reflectie op je eigen cultuur. Wat betekent Israël voor ons, waarom is het belangrijk voor ons?”

De vier maakten niet eerder een podcast. Dat dat nu wel gebeurde, is te danken aan de opzet van hun master waarin er ruimte is voor een ‘vrije opdracht’ waar studenten zelf invulling aan kunnen geven. “We wilden iets maken dat interessant is voor een breed publiek, voor mensen die geïnteresseerd zijn maar nog niet alles weten. En zo ook een bijdrage leveren aan het publieke debat.”

Dat betekende dat ze iets meer moesten doen dan alleen onderzoek doen en een academisch artikel schrijven, wat ze overigens ook hebben gedaan. “Uiteindelijk hebben ervoor gekozen een podcast te maken. Dan blijkt dat je nog beter gaat begrijpen wat je hebt onderzocht als je het zelf op een toegankelijke manier moet vertellen.”

Je kunt de podcast hier beluisteren: https://open.spotify.com/show/3hCfvnYJhcOK9C1hAwBESZ?si=3afd68cd67444117