Iedereen werkt mee aan open science

Zomaar een wetenschappelijke artikel lezen of grasduinen in de data? Het kan niet altijd. Je stuit soms op een betaalmuur, of de data zijn niet beschikbaar. Het zal de wereld vooruit helpen als kennis voor iedereen vrij toegankelijk wordt, geloven de voorstanders van open science.

Een nieuw regieorgaan, ‘Open Science NL’, gaat de komende jaren de transitie naar zulke open science aanjagen en financieren. Het opereert onder de vleugels van onderzoeksfinancier NWO.

Als iedereen toegang krijgt tot alle kennis, zal dat leiden tot “snellere wetenschappelijke doorbraken, innovaties en grote maatschappelijke impact”, stelt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in een persbericht.

Er hoort een convenant bij, dat getekend is door onder meer vertegenwoordigers van de universiteiten, hogescholen en academische ziekenhuizen. Ook de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen heeft zich eraan verbonden, net als – uiteraard – het ministerie van OCW zelf.

Data en privacy
Er spelen nog allerlei vragen rond open science. Hoe kun je bijvoorbeeld data delen zonder de privacy van proefpersonen te schenden? Ook moeten data goed bruikbaar zijn voor andere onderzoekers, met andere vragen. Het is allemaal niet vanzelfsprekend.

Bovendien kan sommige kennis onverwachts een militaire toepassing krijgen en daar kan de hele wereld dan misbruik van maken. In het regeerakkoord staat dat open science de norm moet worden, “mits de nationale veiligheid hierbij niet in het geding komt”.

Betaalmuur
Het streven naar open science begon als het ideaal van open access, oftewel vrije toegang voor iedereen tot wetenschappelijke artikelen. Het idee: als onderzoek met publiek geld is betaald, mogen de artikelen niet achter de betaalmuur van een duur tijdschrift verdwijnen.

Daar wordt al jarenlang aan gewerkt, ook in onderhandelingen met de grote uitgevers. In 2016 was 42 procent van de artikelen open access beschikbaar, schrijft minister Dijkgraaf aan de Tweede Kamer. In 2021 was dat al 82 procent.

Ideaal
Open science volgt in het kielzog van open access. De meeste wetenschappers onderschrijven het ideaal, en zeker de jongere onder hen. Maar in de alledaagse praktijk blijken er soms belemmeringen, zoals de financiering of het gebrek aan een goede infrastructuur voor het delen van data.

Niet voor niets zijn er allerlei potjes en beurzen voor open science beschikbaar. NWO verdeelt nu al beurzen en er zijn ook allerlei lokale initiatieven. Het regieorgaan is mede bedoeld om daar meer lijn in te brengen.

Nederland is niet het enige land dat hiermee bezig is. Open science is bijvoorbeeld een voorwaarde voor alle projecten die gefinancierd worden door het EU-onderzoeksprogramma Horizon Europe.

Het convenant is ondertekend door NWO, UNL, NFU, VH, SURF, KNAW, NWO-I, ZonMw, UKB, KB, DANS, Netherlands eScience Center, 4TUResearchData, Health-RI en SHB.