Interdisciplinair onderzoek in praktijk nog lastig, maar blijkt hoogstnodig

“Draag ik nu werkelijk bij aan het oplossen van problemen als ik zo diep ga?”, vraagt wetenschapper Amir Raoof zich af aan het begin van de documentaire 1 + 1 = 3 van Cuco. Gedurende zijn wetenschappelijke carrière werd zijn onderzoeksgebied steeds kleiner en specialistischer. De geoloog probeert door samenwerking met andere disciplines zijn horizon te verbreden om zo tot iets nieuws te komen. 

Overeenkomsten
De documentairemakers volgden een jaar lang wetenschappers van de onderzoeksgroep van Raoof, Structures of Strengh. In de groep werken onderzoekers van heel verschillende disciplines samen, onder wie dus Geowetenschappers en Geesteswetenschappers.

De overeenkomst tussen de wetenschappers is dat ze allemaal onderzoek doen naar poreusheid in allerlei materialen zoals gesteente, een schilderij en menselijk weefsel.

De documentaire werd midden februari vertoond aan een tiental onderzoekers en medewerkers van de Universiteit Utrecht in de ruimte van Cuco op het Utrecht Science Park.

Bubbels
Cuco, dat staat voor Centre for Unusual Collaboration, is opgericht om academici te ondersteunen in ongebruikelijke, inter- en transdisciplinaire, samenwerkingen. 

Het is onderdeel van de EWUU alliantie waarin de Universiteit Utrecht, Universiteit van Wageningen, Technische Universiteit Eindhoven en het UMC Utrecht samenwerken op een aantal grote thema’s.

In de documentaire zegt universitair hoofddocent Meghann Ormond van de Universiteit van Wageningen dat wetenschap en kennis de afgelopen eeuw zijn opgebouwd binnen verschillende disciplines en specialisaties. 

Er zijn silos gecreëerd, zegt ze, bubbels waarin wetenschappers opereren. De huidige wetenschap heeft geen goed antwoord op het oplossen van de grote problemen van dit moment, omdat deze discipline-overstijgend zijn.

Eigen gewoonten
Ook stellen de wetenschappers in de documentaire dat interdisciplinair onderzoek heel belangrijk is, maar in de praktijk blijkt dit soort onderzoek lastig. Wetenschappelijke disciplines hebben hun eigen cultuur, taal en methodologie, waardoor onderzoekers uit verschillende vakgebieden moeite hebben om elkaar te begrijpen.

Een vakterm kan bijvoorbeeld in verschillende onderzoeksgebieden een andere betekenis hebben. Vaak zijn wetenschappers zich niet bewust van de eigen gebruiken en gewoonten van hun discipline en dat moet veranderen. Zo wordt ook duidelijk in de documentaire.

Eerst moeten Geowetenschappers en Geesteswetenschappers zich bewust worden van hun eigen werkwijze: waarom doen ze onderzoek op de manier zoals ze het doen? Daarna kan de samenwerking pas beginnen.

Ook het systeem waarop de wetenschappelijke wereld draait van individuele onderzoeksfinanciering en publicaties, past niet bij de werkwijze van interdisciplinair onderzoek, zegt de directeur van Cuco, Corinne Lamain in de documentaire. Het wetenschappelijke systeem moet hierdoor ook veranderen.

Dialoog
Na de vertoning van de documentaire gaan de kijkers, waaronder wetenschappers en beleidsmakers, met elkaar in gesprek over het onderwerp. “Wie herkent de barrières die in de documentaire besproken worden?”, vraagt Lamain aan het publiek. 

Uit de verhalen van de aanwezigen blijkt dat ook zij barrières ervaren. Dat geldt niet alleen als het gaat over samenwerking tussen heel verschillende disciplines, maar het kan volgens een onderzoeker ook een uitdaging zijn voor gebieden die gevoelsmatig dichtbij elkaar liggen en onder dezelfde faculteit vallen. Daar kunnen de verschillen in werkwijze ook groot zijn. 

Moeilijke start
Ook is er nog te weinig erkenning en waardering voor interdisciplinair onderzoek, zeggen de aanwezigen. Sommige hoogleraren hechten vooral veel waarde aan het publiceren van artikelen en minder aan het deelnemen aan interdisciplinair onderzoek. Jonge wetenschappers volgen dit na.

Het opstarten van interdisciplinair onderzoek kan moeizaam gaan, merkt een andere bezoeker op. Vaak blijft de volgende stap onduidelijk. Als er ideeën voor interdisciplinair onderzoek zijn verzameld, wat dan?

Andere vaardigheden
Cuco biedt ondersteuning en training aan ze wetenschappers aan, zodat zij met hun interdisciplinaire onderzoek van start kunnen gaan. In een training van Cuco worden onderzoekers uit verschillende disciplines bij elkaar gezet en aangemoedigd om, zonder dat er vooraf een onderzoeksvraag is, na te denken over een mogelijk interdisciplinair onderzoeksproject. 

Er zijn voor dit soort onderzoek andere vaardigheden nodig, zoals goed en aandachtig luisteren. Onderzoekers moeten in de training zelf op zoek gaan naar overeenkomsten tussen disciplines, bijvoorbeeld qua methodes, en een gemeenschappelijke taal creëren. Bij Cuco ligt de nadruk dus niet zozeer op het genereren van onderzoeksoutput; het doel is dat wetenschappers leren hoe ze interdisciplinair onderzoek kunnen doen. 

“Het gaat erom dat onderzoekers zich open kunnen stellen voor een diversiteit aan perspectieven”, zegt eventmanager Helma van Luttikhuizen na afloop van de bijeenkomst. “In dat proces worden ze zich bewust van hun discipline: op welke manier ze onderzoek doen en hoe ze naar de wereld kijken. Als onderzoekers gezamenlijk disciplines verkennen kunnen er heel andere ideeën ontstaan.” 

Luttikhuizen: “Het idee is dat ze hun horizon verbreden qua kennis en vaardigheden, wat ze weer mee terug kunnen nemen in hun eigen dagelijkse praktijk en daarin wellicht op zoek gaan naar partners van andere disciplines om een onderzoeksvraag te beantwoorden.”