Jens Förster krijgt Humboldt-beurs voorlopig niet

De Duitse sociaal-psycholoog Jens Förster, die beschuldigd wordt van datamanipulatie, krijgt de prestigieuze Humboldt-beurs voorlopig niet. Hij zou de vijf miljoen euro volgende week officieel ontvangen.

De Humboldt Stiftung wacht nog even met de uitreiking, meldt wetenschapsjournalist Rolf Degen aan het Hoger Onderwijs Persbureau. De beurs van het Duitse ministerie van Onderwijs en Onderzoek is bedoeld voor “leaders in their fields” en moet worden gebruikt voor baanbrekend onderzoek dat Duitslands concurrentiepositie in de wetenschappelijke wereld verbetert.
UvA-hoogleraar Förster zou per 1 juni naar de Ruhr-Universität Bochum vertrekken om daar de komende vijf jaar onderzoek te doen met de beurs. Wat de gevolgen zijn voor zijn aanstelling, is nog onduidelijk.
Het is een van de grootste wetenschappelijke zonden: Förster heeft gebruik gemaakt van gemanipuleerde data, oordeelde het Landelijke Orgaan Wetenschappelijke Integriteit na een klacht. In ieder geval één van zijn artikelen zal daarom worden teruggetrokken.
Volgens Förster is er sprake van een “heksenjacht”. De blog Retraction Watch publiceerde zojuist een verklaring van zijn hand. “Ik heb nooit data gemanipuleerd en heb ook nooit collega’s daartoe aangezet”, schrijft hij. “Er is geen concreet bewijs voor datamanipulatie. Die conclusie is nooit bewezen en blijft gebaseerd op waarschijnlijkheden.”
De oorspronkelijke data van zijn experimenten zijn in de prullenbak beland, maar dat is volgens Förster niet zo raar: ver voor de Stapel-affaire losbarstte, was iedereen een stuk minder zuinig op zijn oorspronkelijke data. Toen hij moest verhuizen naar een kleiner kantoor, heeft hij de bewuste enquêtes gewoon weggegooid.
De vergelijking met Nederlands bekendste sociaal psycholoog dringt zich op. Maar deze affaire heeft in potentie veel ernstiger gevolgen voor de gehele sociale psychologie dan de verzinsels van Diederik Stapel, vreest de Duitse wetenschapsjournalist Degen. “Ik hoop dat dit niet escaleert”, schrijft hij op ‘Retraction Watch’. Förster is volgens hem groter dan Stapel ooit geweest is. “This could get ugly for the field of psychology.”
“Hij is hier een mediaster”, mailt Degen in een nadere toelichting. Bij nieuws over psychologisch onderzoek wordt Förster als eerste gebeld, als het over wetenschap gaat is hij een graag geziene tafelgast. Voor Duitslands grootste kwaliteitskrant, ‘Die Zeit’, maakte hij een populaire dvd-serie over psychologie. Volgens zijn website heeft Förster net een nieuwe cd uitgebracht; hij is behalve wetenschapper ook zanger.
Maar terwijl Stapels academische impact kleiner was dan zijn media-optredens deden vermoeden, is Förster een gevierd en gelauwerd wetenschapper.
“Förster heeft baanbrekend werk gepubliceerd binnen de sociale- en cognitieve psychologie”, schreef het ‘Deutsche Gesellschaft für Psychologie’ in 2010 toen hij een prijs won voor jonge invloedrijke wetenschappers. Zijn onderzoek wordt baanbrekend genoemd en het fundament van later onderzoek naar cognitieve processen. “Förster is internationaal een van de meest invloedrijke psychologen van zijn generatie”, aldus de laudatio.
Het is bij lange na niet zijn enige prijs. Förster ontving onder meer een Heisenberg-beurs van de German Science Foundation, de Thomas M. Ostrom Scholars in Residence Award van Ohio University een de Kurt Lewin Award van de European Association of Social Psychology. Daarnaast zat of zit hij in het bestuur van meerdere wetenschappelijke tijdschriften en is hij niet alleen hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, maar ook wetenschappelijk directeur van het Kurt Lewin Instituut, een samenwerkingsverband van wetenschappers die psychologisch onderzoek doen aan vijf verschillende Nederlandse universiteiten.