Lowlands-festivalgangers proefkonijnen van Utrechts wetenschapsteam

Zitten bezoekers van festival Lowlands op dezelfde golflengte? Dat wordt aanstaand weekend onderzocht door taalwetenschappers van de Universiteit Utrecht.

Op dezelfde golflengte zitten. Die uitdrukking gebruiken we te pas en te onpas als mensen er gelijkwaardige ideeën op nahouden, of elkaar goed begrijpen. 

Het lijkt een spreekwoordelijke uitdrukking, maar uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat mensen echt letterlijk op dezelfde golflengte kunnen zitten. De hersenactiviteit van mensen die met elkaar praten, elkaar bekijken, of samen iets doen, blijkt veel op elkaar te lijken.

Bekend voorbeeld is het samen over straat lopen. Je neemt onbewust het beentempo van je wandelgenoot over. Hetzelfde geldt voor de ademhaling van de persoon naast je. Uit EEG-onderzoek (elektro-encefalografie) blijkt dat hersenactiviteit op dat soort momenten overeenkomsten vertonen. De golflijntjes op de EEG-scans bewegen dan vaak in hetzelfde ritme, op dezelfde golflengte.

Ook als mensen elkaar lang aankijken, blijken ze op dezelfde golflengte te komen. Ze bereiken zogeheten hersensynchroniciteit, zoals dat met een mooie tongbreker heet.

Taalkundige-neurowetenschapper Suzanne Dikker, verbonden aan de Universiteit Utrecht en New York University, doet onderzoek naar het fenomeen hersensynchroniciteit. In 2013 ontving ze van onderzoeksfinancier NWO een Veni-beurs om te onderzoeken wat de neurobiologische basis is van succesvolle communicatie.

Aanstaand weekend, tijdens het Lowlands-festival, voeren zij en haar UU-collega Marijn Struiksma een bijzonder experiment uit om meer te weten te komen over factoren die hersensynchronisatie bevorderen. In de Lowlands Science-tent kunnen bezoekers plaatsnemen in de Mutual Wave Machine, een kleine eivormige capsule. In die capsule kunnen festivalbezoekers ervaren of hun breinactiviteit overeenkomst.

Proefpersonen nemen in de capsule plaats tegenover elkaar en krijgen bij het experiment EEG-headsets op die elektrische signalen onder de schedel registreren. Zo wordt gemeten in hoeverre de koppels in de Mutual Wave Machine op dezelfde golflengte zitten. 

"Een van de dingen die we willen weten is of mensen die elkaar goed kennen sneller hersensynchroniciteit hebben dan volslagen vreemden", vertelt onderzoekster Dikker.

Ook wordt getest of beloning de hersensynchroniciteit stimuleert. Dikker: "De helft van de proefpersonen krijgt licht- en geluidseffecten in de capsule als ze synchroon lopen, de andere helft krijgt die beloning niet. Vraag is: stimuleert de audiovisuele feedback personen om meer op één golflengte te zitten."

De Mutual Wave Machine, die Dikker samen met computerartiest Matthias Oostrik heeft ontwikkeld, stond al eerder op kunstfestivals en in musea. Het Lowlands-experiment wordt het grootste tot nu toe. Dikker: "Nu kunnen we echt door middel van verschillende condities waarin we de proefpersonen plaatsen, kijken welke factoren van invloed zijn op hersensynchronisatie."

Hieronder een korte impressie van de Mutual Wave Machine in het Amsterdamse filmmuseum Eye:

Is dat wel mogelijk, onderzoek doen op een druk festival als Lowlands? "Er is veel meer ruis dan in een rustig researchlab, waar je proefpersonen in een hokje zet", erkent Dikker. "En we moeten noodgedwongen werken met goedkopere, mobiele headsets, waarmee we op kwaliteit inleveren. We nemen daarom een risico, we weten niet of dit bruikbare data oplevert. Als het lukt, dan is het een veelbelovende nieuwe manier om onderzoek te doen." 

Het Mutual Wave Machine-project heeft ook een educatieve bedoeling. Dikker: "Er bestaan veel misvattingen over wat neurowetenschappers wel en niet kunnen meten. Het publiek denkt vaak dat we in de hersenen kunnen zien wie we zijn. Maar dat kunnen we niet. Het project moet de beperkingen van hersenonderzoek laten zien. We kijken bij EEG-scans alleen maar naar lijntjes, die elektromagnetische activiteit registreren. Ergens daarin verstopt zit sterk verzwakte informatie over hoe onze cognitie werk. Het brein is in veel opzichten nog een grabbelton: we weten niet waar we naar kijken."

De Mutual Wave Machine wordt mede gefinancierd door De Hersenstichting en is aanstaand weekend te zien in Lowlands Science-tent. Daar presenteren ook andere universiteiten live-experimenten. Zo kunnen bezoekers zich in een ouderdomspak hijsen en wordt  getest is wat de invloed van licht en muziek is op de mate van ontspanning.