Minister: 'Open access is geen gelopen race'

Er moet nog veel gebeuren voordat alle artikelen van Nederlandse wetenschappers vanaf 2020 voor iedereen gratis beschikbaar zijn, concludeerde het Rathenau Instituut eind vorig jaar. In een reactie erkent minister Van Engelshoven dat er nog enkele “belangrijke hindernissen” moeten worden genomen. Het is volgens haar geen gelopen race.

Koploper
Wereldwijd is Nederland koploper op gebied van open access. In 2017 was de helft van alle artikelen vrij toegankelijk. Het jaar ervoor was dat nog maar 44 procent. Het gaat dus de goede kant op, vindt de minister. Maar het Europese gemiddelde blijft steken op slechts 25 procent. Een internationale groep onderzoeksfinanciers wil dat wetenschappers vanaf 2020 alleen nog mogen publiceren in open access-tijdschriften die iedereen gratis kan lezen (Plan S).

Om deze 100 procentdoelstelling te halen, is volgens de minister wereldwijd meer draagvlak nodig en moeten meer (top)tijdschriften open access worden. Ook zou het volgens haar helpen als wetenschappers niet alleen meer worden beoordeeld op hun aantal publicaties, de hoogte van de impactfactor en het aantal binnengehaalde beurzen. In haar wetenschapsbrief schreef ze eerder al dat ook de kwaliteit van hun onderwijs zou moeten meewegen.  

Beoordelingscriteria
Jonge wetenschappers zijn ongerust over die nieuwe manier van beoordelen. Nu is helder wat een ‘goede’ publicatie is. Als straks alleen nog in open access-tijdschriften mag worden gepubliceerd, veranderen die criteria mogelijk. Promovendi willen weten hoe zij zich in het nieuwe systeem kunnen onderscheiden.

In haar reactie gaat de minister daar niet op in. Wel erkent ze de zorgen over de snelle invoering en de voorwaarden voor open access. Ze benadrukt dat het daarom belangrijk is om met wetenschappers in gesprek te blijven.

Hard maken
Ondertussen onderhandelt de universiteitenkoepel VSNU  “stevig” verder met wetenschappelijke uitgevers. Ook het Nationaal Platform Open Science kijkt welke initiatieven voor publicatieplatforms het kan ondersteunen. Daarnaast blijft onderzoeksfinancier NWO zich inzetten voor een overgang naar open access.

De minister blijft zich daar “onverminderd hard voor maken”, maar wil dat niet alleen doen. Ze verwacht van wetenschappelijke uitgevers dat zij vaker kiezen voor open access-tijdschriften. En ze vraagt onderwijsinstellingen om zich in te zetten voor een vlotte overgang naar volledig toegankelijke wetenschap.