Nieuw Betweter festival brengt wetenschap in het theater

Een filosofische darkroom, experimenten, kunstprojecten, comedy en voordrachten van topwetenschappers over seks en het lichaam. Met deze ingedriënten dient het nieuwe Betweter festival in TivoliVredenburg wetenschap als aantrekkelijk, theatraal hapje voor een breed publiek op.

Wetenschap in het theater doet het goed. In de schouwburg zijn voorstellingen van astronaut André Kuipers uitverkocht. De theaterproducties Food for thought waarin jonge onderzoekers een heuse wetenschapsbattle met elkaar aangaan, scoren goed. Het Science Café van Studium Generale in het Tivoli Vredenburg trekt enorm veel bezoekers. 

Deze trend is begonnen bij festivals als De Beschaving en Lowlands. Zij kozen voor rustmomenten in het drukke festivalprogramma om (bekende) wetenschappers een podium te geven. Het was even wennen voor deze hoogleraren om als popsterren ontvangen te worden. Een staande ovatie kreeg Marian Joëls, hoogleraar Neurobiologie, in 2010 bij haar komst op het Lowlandspodium. “Dat zou ik elke dag wel willen”, zei ze toen tegen DUB.

Met de colleges van DWDD op primetime heeft het genre een enorme vlucht genomen. Natuurkundige Robbert Dijkgraaf, bioloog Freek Vonk, maar ook de Utrechtse historica Beatrice de Graaf scoorden een miljoenenpubliek met hun televisieoptredens. De Graaf: “Zo’n tv-opname voor een miljoenpubliek is wel even wat anders dan een hoorcollege voor Utrechtse studenten.”

“Mensen hebben behoefte aan meer dan de waan van de dag. Ze willen een focus”, zegt theatermaker en filosoof Jan van den Berg die eerder een voorstelling maakte over het Higgs-deeltje in een uitzending van 1vandaag over de grote belangstelling voor wetenschap in het theater.

Nu doet de Universiteit Utrecht  een duit in het zakje met het nieuwe festival Betweter dat eind september zal plaatsvinden in TivoliVredenburg in samenwerking met de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en de Universiteit van Humanistiek.

Niet elke wetenschapper scoort op het podium
Toch scoort niet elke wetenschapper op het podium. Je moet een vlotte verteller zijn, je onderwerp moet het publiek raken en je moet vooral de onderzoeksresultaten niet teveel nuanceren. 

De vraag is alleen of deze korte presentaties met sexy onderwerpen een representatief beeld van de wetenschap geven. Organisator Jessie Waalwijk van Studium Generale begrijpt deze spanning. “Maar helaas kunnen we niet allesomvattend zijn. Betweter is bedoeld als een opstapje naar meer. Wat wij willen is een inkijkje geven in het leven van de onderzoeker. Daarbij kiezen we de thema’s die mensen aanspreken. De wetenschapper vertelt zijn of haar eigen overwegingen bij het onderzoek. Ook komt Coen Verbraak, bekend van het tv-programma Kijken in de ziel, die op de avond een paar diepgaande interviews met toonaangevende Utrechtse wetenschappers heeft.”

Niet alle wetenschap draait om meetbaarheid
Een van de wetenschappers die zich laat ondervragen door Verbraak is de Utrechtse universitair docent Mediastudies Dan Hassler-Forest. Hij vindt het mooi dat op deze manier wetenschap zichtbaarder en toegankelijker wordt gemaakt voor een breed publiek. Maar hij waarschuwt wel dat niet alle vormen van wetenschap zich daarvoor lenen. “We moeten uitkijken dat de wetenschap die voor zo'n optreden minder geschikt is niet als minder waardevol gezien zal worden.”

Hij vindt het zorgelijk dat de nadruk veelal ligt op vormen van wetenschap waarbij alles draait om meetbaarheid. “Dit versterkt het algemene idee dat wetenschap alleen iets is wat in laboratoria te onderzoeken is, of in grafieken is te meten. Geesteswetenschappelijke disciplines waarbij vragen centraal staan die minder makkelijk te beantwoorden zijn, worden zo te makkelijk over het hoofd gezien: niet alles is even makkelijk terug te brengen tot een leuk klinkende soundbite.”

Zelf hoopt hij deze avond mensen te laten zien hoe complex cultuur is en dat mensen de stap wil leren maken naar kritisch nadenken over vormen van cultuur die wellicht ‘onschuldig’ lijken, zoals die van Disney-films of de romans van Tolkien. “Vooral ben ik benieuwd wat de interviewer en het publiek van me willen weten.”

Artiesten en wetenschappers onderzoeken de mens
Bij het festival Betweter staat de wetenschap van de mens centraal. Aan de orde komen vragen als waarom schamen mensen zich voor seks, zit intelligentie in je genen of hoe kan je een crimineel herkennen? Maar ook zijn er op verschillende pleinen van TivoliVredenburg experimenten waar je als bezoeker aan kunt meedoen, zoals hoe een maquette van de stad Utrecht waar je kunt uitproberen hoe je een hele stroom mensen door een stad als Utrecht leidt. of een virtual reality experiment waarbij je met een parachute uit een vliegtuig springt.

Betweter staat voor ‘iemand die alles beter wil weten’. Het heeft ook wel een negatieve connotatie: de wijsneus die alles denkt beter te weten. “Dat laatste is niet het doel van dit festival”, zegt Waalwijk. “Wij willen laten zien dat wetenschappers nieuwsgierig en geïnteresseerd zijn om zoveel mogelijk te weten te komen.”

Het festival brengt wetenschap en cultuur bij elkaar. De overeenkomst is dat kunst en wetenschap ieder op hun eigen manier onderzoeken wat de mens in zijn diepste innerlijk bezighoudt. En in het theater wordt die uitkomst aan het publiek getoond. 

Ook bij de artiesten die meedoen staat het onderzoekende centraal. Zo zal Hans Sibbel zal in zijn praatje het fenomeen ‘geluk’  onder de loep nemen  en Jan Jaap van der Wal bespiegelingen over wetenschap en maatschappij nader bekijken. De harpist Remy van Kesteren geeft een optreden samen een wetenschapper over wat muziek doet met de mens.

Het project komt voort uit de wens van de Universiteit Utrecht en Hogeschool van de Kunsten Utrecht om de banden aan te halen. Dit is een eerste begin. De instellingen hebben een werkgroep ingesteld om te kijken op welke punten samenwerking in de toekomst nog meer geïntensiveerd kan worden.

Betweter is een science-festival van de UU in samenwerking met de Hogeschool van de Kunsten Utrecht, de Universiteit van Humanistiek en TivoliVredenburg. Deelnemende wetenschappers zijn onder meer psycholoog Denise de Ridder, geneticus Marc van Mil, juriste Dina Siegel en kunsthistoricus Patrick van Rossem. Het festival vindt plaats op de pleinen en bovenste zalen vanTivoliVredenburg op 30 september van 19.30 uur tot 1.00 uur. Toegangskaarten zijn 10 euro. DUB mag 5x2 kaarten weggeven. Wil je hiervoor in aanmerking komen, stuur dan voor 14 september een mail naar dubprijsvraag@uu.nl