Nieuwe CBS-cijfers: psychische gesteldheid jongeren in 2020 niet anders dan anders

Studentenorganisaties waarschuwen al jaren voor tegenomen stress en burn-outklachten, en in coronatijd des te meer. Statistiekbureau CBS ziet al lange tijd geen significante stijging van het aantal psychische ongezonde jongeren. Maar dat was in het crisisjaar 2020 toch zeker anders?

Niet dus, blijkt uit vandaag verschenen cijfers. Het aandeel psychisch ongezonde jongeren tussen de 18 en 25 jaar oud steeg het afgelopen jaar weliswaar iets, van 12,2 procent in de periode 2017-2019, naar 13,8 procent in 2020. Maar die verandering is volgens het CBS niet significant. Datzelfde geldt voor alle andere leeftijdsgroepen.

Klein sprongetje in cijfers
Alleen gelet op de gehele bevolking lag het aandeel mensen met psychische klachten in het vierde kwartaal van 2020 een half procentpunt hoger dan in datzelfde kwartaal in 2019. “Dat is een significante stijging, maar geen opmerkelijke”, duidt CBS-onderzoeker Tanja Traag. “Zo’n sprongetje tussen kwartalen kwam ook in eerdere jaren al eens voor.”

Dat de nieuwe cijfers ingaan tegen allerlei andere berichten over jongeren en coronastress, realiseert Traag zich ook. “De vraag is wellicht of de beeldvorming die uit sommige andere onderzoeken naar voren komt wel helemaal terecht is.”

Het CBS gebruikt sinds jaar en dag dezelfde vragenlijst om de geestelijke volksgezondheid te meten. Daarom kunnen de cijfers worden gezien als een ijkpunt, zegt Traag. “Er worden nu ook veel onderzoeken gepubliceerd die alleen in 2020 zijn uitgevoerd, met vragen die specifiek over de coronacrisis gaan. Dat kan bij respondenten andere associaties oproepen.”

Onderzoekers baseren zich op panel
In een woensdag verschenen rapport trekt ook het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) aan de bel over het mentale welzijn van jongeren en studenten. De onderzoekers baseerden zich op een groot, langlopend panel van ruim 2.400 Nederlanders, waaronder een kleine 300 jongeren in de leeftijdscategorie 16 tot 29 jaar. De totale Nederlandse bevolking wist zich mentaal gezien redelijk door 2020 heen te slaan, blijkt daaruit.

Maar voor bepaalde groepen is dat anders, volgens het SCP. Vooral jongeren lijken onder de coronacrisis te lijden. Zo had eind 2020 een derde van de studenten en scholieren een “laag psychisch welbevinden”. In de jaren daarvoor was dit nog ongeveer een kwart.

Steeds hetzelfde patroon
Hoe strookt dat dan met de CBS-cijfers? Het hoeft niet automatisch te betekenen dat beide studies elkaar tegenspreken, zegt hoofdonderzoeker en gezondheidspsycholoog Peter van der Velden van CentERdata en Tilburg University.

“Het hangt echt af van wat er precies wordt onderzocht”, zegt hij. “Welke vragen worden er gesteld? Welke analyses draai je en voor welke variabelen controleer je? Als je specifieke groepen uitlicht, vind je misschien ook wel meer problemen.”

Van der Velden noemt zijn eigen lopende onderzoek als voorbeeld. “Daarin zien we dat 16- tot 20-jarigen het afgelopen jaar wel degelijk met meer klachten kampten dan hun leeftijdsgenoten in 2016 en 2012. Maar voor de groep 20- tot 35-jarigen geldt dat weer niet.”

Het is hoe dan ook belangrijk om te kijken wat de situatie vóór de coronacrisis was, benadrukt Van der Velden. In een andere, zojuist verschenen studie vergeleken hij en zijn team metingen van eind 2018, 2019 en 2020. “We zagen steeds precies hetzelfde patroon. De mentale gezondheid van de volwassen bevolking is dus behoorlijk stabiel.” Dat komt overeen met de bevindingen van het SCP.

Tabak van, maar niet depressief
Van der Velden waarschuwt ervoor dat psychische klachten vaak op één hoop worden gegooid. “Iedereen heeft tabak van de lockdown. We willen allemaal wel weer uit eten of naar een concert. Maar dat wil niet zeggen dat je depressief bent.”

Wat niet wegneemt dat ook hij zich zorgen maakt over de jongere generatie. “Ik zie het ook bij mijn eigen studenten. Door alle restricties kun je hun niet het onderwijs geven dat ze nodig hebben. Het dreigt toch een verloren jaar te worden, en dat op een leeftijd waarin je normaal gesproken allerlei contacten opdoet en jezelf voor een deel gaat vormen. Ze hoeven nu heus niet allemaal meteen in therapie, maar dit is zeker niet goed voor de ontwikkeling.”

Jongeren zondebok coronabesmettingen
Waar jongeren overigens niet van wakker lijken te liggen, is dat ze door de panelleden van het SCP-onderzoek als grootste zondebok worden aangewezen voor het oplopende aantal coronabesmettingen. Ze laten andere genoemde groepen – zoals ‘maatregelenovertreders’, ‘feestvierders en cafébezoekers’ en ‘virusontkenners en complotdenkers’ – ver achter zich.

Het lijkt de jonge respondenten zelf weinig te deren. Slechts een op de acht voelt zich persoonlijk aangevallen in het coronadebat. Desondanks waarschuwt het SCP voor stigmatisering en uitsluiting. “Sociaal vertrouwen is uiteindelijk een optelsom van de houding en het gedrag van mensen tegenover elkaar.”

HOP / Evelien Flink