Onrust onder studentenvakbonden over nieuwe financiering hoger onderwijs

Het stond in veel verkiezingsprogramma’s en het kabinet wil er ook mee aan de slag: stabielere financiering voor hogescholen en universiteiten, zodat ze minder afhankelijk worden van studentenaantallen. 

Op dit moment bepaalt het aantal studenten voor een groot deel hoeveel geld een universiteit of hogeschool krijgt. Meer studenten, meer geld; minder studenten, minder geld. Het heeft gezorgd voor onderlinge concurrentie bij het binnenhalen van nieuwe studenten. Maar het fluctuerend aantal studenten, zorgt ook voor een fluctuerend inkomen waar de instellingen vervolgens mee worstelen. Kleine opleidingen en zelfs hele instellingen zouden kunnen ook verdwijnen bij een te klein aantal studenten.

De universiteiten pleitten daarom in het verleden al voor ‘capaciteitsbekostiging', oftewel genoeg geld om het aanbod (een bepaalde capaciteit) overeind te houden zonder dat ze sterk van studentenaantallen afhankelijk zijn. De lokale studentenvakbonden snappen dit, blijkt uit een opinieartikel dat ze op de website van de LSVb plaatsen. Maar ze zien ook gevaren.

Het gevaar
De politiek kan aan de haal gaan met een nieuw bekostingsstelsel. Bijvoorbeeld door te bepalen hoeveel studenten er mogen studeren aan bepaalde universiteiten. Of door het te gebruiken om te bezuinigingen. Het CDA bijvoorbeeld wilde capaciteitsbekostiging gepaard laten gaan met een bezuiniging van 200 miljoen euro op het hoger onderwijs, bleek in 2023 uit de doorrekening van zijn verkiezingsprogramma.

De LSVb en dertien aangesloten studentenvakbonden uit verschillende steden vertrouwen het dus niet. “De laatste jaren zien we duidelijker hoe rechts-populistische overheden proberen om democratische grondrechten in te perken. Is het verstandig om de overheid te laten bepalen welke opleiding er toe doet, zeker wanneer we zien hoe ook onze rechtsstaat toenemend onder druk staat?” 

Het gevaar, zo schrijven vakbonden, is politiek opportunisme. Kun je deze regering wel vertrouwen bij het inrichten van een nieuw systeem? Ze kijken naar de situatie in de Verenigde Staten, waar Trump keihard de aanval opent op een universiteit als Harvard. Pas op dat het hier nooit zover kan komen, waarschuwen ze.

Inperken
De vakbonden schetsen een toekomst waarin de overheid gaat bepalen waar studenten zich kunnen aanmelden en welke studies verdwijnen of blijven bestaan waarbij voorbij gegaan wordt aan de belangstelling van studenten. “De achterliggende gedachte is om opleidingen in de ‘krimpregio’s’ of opleidingen waar de arbeidsmarkt behoefte aan heeft te laten groeien. Dit lijkt sympathiek, maar het tast ons onderwijs aan tot in de kern.” 

Een ander gevaar is volgens voorzitter Abdelkader Karbache van de Landelijke Studentenvakbond dat als een opleiding betaald krijgt voor een beperkt aantal studenten, er geselecteerd moet worden als meer dan dat aantal zich aanmeldt. “Stel, duizend mensen melden zich aan en je krijgt maar geld voor vijfhonderd, wat doe je dan?”

Voor opleidingen als geneeskunde en fysiotherapie is zo’n systeem er eigenlijk al: die hebben een beperkte capaciteit. “Je ziet wat dat voor gevolgen heeft”, zegt Karbache. “Mensen proberen twee of drie keer binnen te komen, gaan in de tussentijd iets anders doen waar eigenlijk hun hart niet ligt… En dat gaat dan voor alle opleidingen gebeuren. Als het kabinet vindt dat er te veel studenten voor geesteswetenschappen kiezen, kunnen ze straks de capaciteit verlagen. Of neem journalistiek: moet een minister de macht krijgen om die opleidingen te snoeien? En wat gaat er gebeuren met genderstudies? Je kunt een nieuw systeem gebruiken om bepaalde studies te dwarsbomen.”

Op zich begrijpt hij het probleem van instabiele financiering wel. “Universiteiten en hogescholen zijn geen bedrijven. Je kunt niet zeggen: ze lopen een ondernemersrisico als er het ene jaar meer studenten komen en het andere jaar meer. Neem de TU Delft, die wil uitbreiden naar Rotterdam. Dat is een groot project, waarbij je wel enige zekerheid kunt gebruiken.” 

De huidige financiering is niet ideaal, vindt hij. “Maar we willen de autonomie van instellingen overeind houden. We moeten oppassen dat de overheid gaat denken: wie betaalt, bepaalt. Straks hebben we stabiele financiering, maar een instabiele overheid en dan zijn we nog verder van huis.”

Gesprek openbreken
Karbache is blij dat zoveel lokale bonden een streep in het zand trekken. “Het is best een moeilijk verhaal om te volgen, want er ligt nog geen voorstel. En ‘plannen voor een nieuwe bekostiging’ klinkt voor veel studenten een beetje abstract, heel anders dan bijvoorbeeld de langstudeerboete. Toch laten we nu al onze stem horen.”

Karbache wil graag het gesprek over het nieuwe systeem openbreken. “Dat de financiering beter voorspelbaar wordt, is op zich goed. Maar zorg dat de overheid op afstand blijft en dat studenten en medewerkers in de medezeggenschap kunnen meedenken over de besteding.”