Opnieuw kan oppositie bezuinigingen niet dwarsbomen

Mag de minister een bestuursakkoord met de universiteiten opzeggen en meer dan 200 miljoen euro aan financiering schrappen, alleen maar omdat hij wil bezuinigen? Die vraag behandelde de Eerste Kamer dinsdag nog één laatste keer, voordat de senatoren volgende week gaan stemmen over de OCW-begroting voor 2025.

Tien jaar lang zouden de universiteiten extra geld krijgen, stond in een bestuursakkoord dat het vorige kabinet in 2022 sloot. Maar de huidige coalitie heeft dit akkoord in de prullenmand gegooid. 

Zelfs Robbert Dijkgraaf, de vorige minister van Onderwijs namens D66, bemoeide zich ermee. Het is zeer ongebruikelijk dat een oud-minister zijn opvolger voor de voeten loopt, maar tegen de Volkskant zei hij deze week dat de afspraken “naar de letter en de geest” voor de lange termijn waren bedoeld.

Rechtmatig
Lang niet alle senatoren hadden zin in een voortzetting van het begrotingsdebat dat vorige week plaatsvond. “Wij hebben twijfels over het nut van die derde termijn, want het gaat toch niet opgelost worden”, zei SGP-senator Marc de Vries vooraf in de onderwijscommissie van de senaat. “Er liggen tegengestelde juridische meningen en ik denk dat we het, zelfs met langere spreektijden, vanmiddag niet gaan oplossen.” Ook VVD, BBB, PVV en JA21 hoefden geen spreektijd.

Toch ging die middag het debat van start en al snel werd duidelijk dat de christelijke oppositiepartijen en JA21 de regering inderdaad, zoals verwacht, aan een meerderheid zullen helpen. Deze partijen sloten in de Tweede Kamer een deal: de bezuinigingen op onderwijs en onderzoek gingen van ruim 2 miljard euro naar ongeveer 1,2 miljard.

En dat bestuursakkoord? Het CDA heeft zich laten overtuigen en ziet geen juridisch probleem meer in het opzeggen ervan. De ChristenUnie ligt ook niet dwars. Die ene bezuiniging op wetenschappelijk onderzoek betreft maar een klein deel van de begroting, is het argument.

Schenden
Enkele oppositiepartijen zetten alles op alles om hun collega’s tot een ander inzicht te brengen. GroenLinks-PvdA wees op alle akkoorden die het kabinet nog wil sluiten, zoals een zorgakkoord, een welzijnsakkoord en een nieuw onderwijsakkoord. Wat is een afspraak met dit kabinet nog waard, als je zo’n akkoord gewoon kunt schenden zodra je wilt bezuinigen?

Waarschijnlijk spannen de universiteiten straks een rechtszaak aan en volgens sommige deskundigen kunnen ze die winnen. Maar de senaat zou zulke kwesties niet moeten doorschuiven naar de rechter, meende D66-senator Paul van Meenen: “Als dat zou gebeuren, vervalt ons recht van bestaan. Hier zijn we voor.”

Omdat het afkeuren van de hele begroting niet gaat gebeuren, dienden D66, GL-PvdA, Volt, OPNL, SP en PvdD samen een motie in over het schenden van het bestuursakkoord: de regering zou alleen dit deel van de bezuinigingen moeten terugdraaien, is de strekking.

Wijzigen kan
Minister Bruins ontraadde deze motie van de oppositie. Hij herhaalde zijn standpunt dat een nieuw kabinet nu eenmaal het beleid kan wijzigen en de bekostiging kan bijstellen.

Aan de universiteiten is inderdaad extra geld toegezegd, erkende hij, maar dat ging niet via gerichte subsidies. Het liep via de totale bekostiging, en die krijgen de instellingen ‘lump sum’, oftewel als één zak geld die ze naar eigen inzicht kunnen besteden. Dat alleen al maakt dat de afspraken niet bindend waren, redeneert hij. Een subsidie kun je terugvorderen als die niet goed besteed wordt, maar bij bekostiging kan dat niet: de instellingen hebben bestedingsvrijheid. 

En het vertrouwen dan? Er zijn ‘bindende’ afspraken gemaakt, erkende de minister, en zijn ambtsvoorganger Robbert Dijkgraaf had inderdaad de intentie dat deze extra middelen langjarig zouden voortbestaan. “Dat betekent echter niet dat ze juridisch afdwingbaar zijn.”

Vertrouwen
Oppositiepartijen verzamelden zich aan de interruptiemicrofoon en vuurden vragen op de minister af, maar het deed hem weinig. Hij erkende dat het vertrouwen met de instellingen was geschonden, “zowel op menselijk als op institutioneel niveau”, maar verbond daar geen conclusies aan. 

De SP heeft om een hoofdelijke stemming over de begroting gevraagd, zodat alle senatoren persoonlijk ‘voor’ of ‘tegen’ moeten zeggen. In principe gebeurt dat dinsdag 8 april.