Pijpers bij opening academisch jaar: 'Mag ik nog #proud zijn op hoge positie ranking UU?'

Het waren de gebruikelijke thema's die tijdens de ceremoniële bijeenkomst in de Domkerk de revue passeerden. De UU wil de wetenschap inzetten om de wereld te verbeteren. De werkdruk is te hoog en daar moet wat aan gedaan worden. De minister mag zich niet bemoeien met de herverdeling van het geld waarbij bètastudies meer krijgen dan alfa en gamma.
Rector Henk Kummeling was in de openingstoespraak al duidelijk. Utrecht zal met het geld van de overheid niet extra investeren in de bètaopleidingen als dat ten koste gaat van de alfa en gammastudies. Het leverde hem een aarzelend applaus op, evenals de opmerking dat het College van Bestuur achter de protestactie van WO in actie staat. Die organisatie hield op dat moment in Leiden een alternatieve opening van het academisch jaar, onder de noemer De Ware Opening.

In de toespraken in de Domkerk lag het accent dit jaar niet op onderwijs, maar op onderzoek, met name over de beoordeling daarvan. "Wij beoordelen het onderzoek teveel op de individuele prestaties. Je moet goed scoren in tijdschriften en vaak geciteerd worden, anders tel je niet mee. Dat moet veranderen, was bij herhaling de boodschap.

Te veel onderzoeksaanvragen
Stan Gielen, bestuursvoorzitter van onderzoeksfinancier NWO hield de universiteiten voor dat aan de aanvragen te veel gewicht wordt gehecht. Je telt pas mee als je een beurs bij NWO hebt binnengehaald, is het idee. Geen wonder dat NWO zoveel wetenschappers moet teleurstellen, zoals bij de aanvragen uit de pot van de Nationale Wetenschap Agenda. Er was 54 miljoen beschikbaar, ongeveer 5 miljoen per universiteit, zo vertelde hij. Sommigen universiteiten dienden voor 100 miljoen euro aan aanvragen in. Een over-intekening met een factor 20. De oplossing van Gielen was vooral gericht op de universiteiten. Door het beoordelingssysteem van de universiteiten worden onderzoekers min of meer gedwongen om zoveel mogelijk beurzen binnen te halen. Als de  universiteiten de wetenschappers op andere zaken beoordelen, zal dat ook leiden tot minder aanvragen.

Volgens Belle Derks, Utrechtse psycholoog en voorzitter van de Jonge Akademie, zijn wetenschappers in hun hart liever teamplayers dan competitieve individualisten. Dat had ze onderzocht onder 4000 wetenschappers.  Zij pleit ervoor dat mensen niet alleen op onderzoeksprestaties, maar ook op zaken als onderwijs, impact en leiderschap beoordeeld worden. Ze gaf Gielen ook als tip om eens naar de eigen criteria te kijken bij de beoordeling van aanvragen.

Derks kreeg steun van collegelid Annetje Ottow. Zij wil dat de universiteit meer oog krijgt voor verschillende talenten van haar medewerkers. Dit kan door de teams meer centraal te stellen en het organiseren van leiderschapsprogramma's. Dat moet ervoor zorgen dat het personeel van de UU kan uitgroeien tot mooie vlinders met ieder hun eigen kleur en talent.

Begrip voor criticasters
Het was uiteindelijk collegevoorzitter Anton Pijpers die het dilemma  het scherpst weergaf. Enerzijds wil je vernieuwen, maar anderzijds zit je vast in het bestaande systeem. Hij gaf ruiterlijk toe gezondigd te hebben. Bij de recente Shanghai ranking was de UU de best scorende Nederlandse universiteit.Hij had dit getwitterd met de opmerking #proud. "Dat viel niet goed", bevestigde de collegevoorzitter. Vertwijfeld vroeg hij zich af of hij dan niet meer trots mocht zijn op de resultaten van de UU.

Hij had ook wel begrip voor de criticasters. “De ranking van Shanghai is vooral gebaseerd op publicaties en citaties en daarmee de ultieme uitdrukking van een systeem dat wordt gekenmerkt door doorgeslagen individualisme en prestatiedruk.”

Traditie en vernieuwing
Ondanks dit begrip, wil hij ook trots kunnen zijn. Daarvoor moet de universiteit nieuwe wegen inslaan. Om dat te bereiken kondigde hij aan dat de UU de San Francisco Declaration on Research Assessment gaat ondertekenen. Deze verklaring, in de volksmond Dora genoemd, geeft alternatieven voor het beoordelen van onderzoekers waarbij meer gekeken wordt naar impact van onderzoek en minder naar publicaties. Eerder had de VSNU deze verklaring al in 2014 namens alle universiteiten ondertekend, maar met de eigen ondertekening wil de UU het commitment versterken.

Daarna ging het programma over tot de uitreiking van de prijs voor de meest excellente masterscriptie en prijs voor de meest bijzondere bestuurlijke en maatschappelijk verdiensten. De ceremonie eindigde traditioneel met het zingen van het Gaudeamus en de borrel. Maar niet voordat de rector nog had opgeroepen inzendingen te leveren voor een nieuw universiteitslied. Het tekent de worsteling tussen traditie en vernieuwing waar de universiteit de komende jaren moet uitkomen. In hoeverre zal het lukken de voornemens zichtbaar  te maken?