Promovendi moeten nu beloven dat ze integer te werk gaan
Dat beloof ik. Die woorden moeten promovendi van de Universiteit Utrecht sinds deze maand zeggen tijdens hun promotieceremonie. Met die belofte zweren promovendi dat ze hun werkzaamheden als wetenschapper op een zorgvuldige en integere manier blijven verrichten.
Met de promovendi-eed wil de Universiteit Utrecht duidelijker het belang van wetenschappelijke integriteit onderstrepen en onderzoekers aansporen om zuiver te werk te gaan. "De universiteit hecht eraan dat ieder zijn/haar verantwoordelijkheid neemt bij het bewaken van integere wetenschap", staat in een brief die het College van Bestuur heeft verspreid onder alle hoogleraren.
De tekst van de eed wordt tijdens de promotieceremonie uitgesproken door de promotor en luidt als volgt:
"Zweert/Belooft u dat u al uw werkzaamheden als wetenschapper zult blijven verrichten conform de principes van goed wetenschappelijk onderzoek en onderwijs, te weten: eerlijkheid en betrouwbaarheid, zorgvuldigheid en controleerbaarheid, onafhankelijkheid, onpartijdigheid en verantwoordelijkheid. En zweert/belooft u dat u deze principes zult bevorderen onder uw collega’s en andere wetenschappers."
Na die tekst moet een promovendus zeggen: "Dat zweer/beloof ik."
Promovendi mogen zelf vooraf kiezen of ze kiezen voor een eed (dat zweer ik) of een belofte (dat beloof ik). Die laatste vorm is gebruikelijk voor niet-religieuze wetenschappers.
Het idee van de eed speelt al enkele jaren. Drie jonge wetenschappers schreven in 2012 dat het een goed idee zou zijn als universiteiten zo'n verplichte ambtsbelofte zouden invoeren. De commissie-Schuyt, die onderzoek deed naar de fraude van Diederik Stapel, deed later dat jaar diezelfde suggestie.
Ondanks de aanbevelingen hebben maar weinig universiteiten een dergelijke eed ingevoerd. Volgens een woordvoerder van de VSNU is er buiten Utrecht alleen aan de Erasmus Universiteit een publieke eedaflegging voor promovendi. Rotterdamse promovendi moeten gedurende hun promotietraject verplicht deelnemen aan een cursus over wetenschappelijke integriteit en daarin beloven dat ze niet zullen frauderen.
"Ik vind het mooi dat de UU met deze eed uitstraalt dat ze wetenschappelijke normen hoog wil houden", zegt Steven Woudenberg. De informaticus was op 14 oktober een van de eersten die de eed aflegde. Zonder dat hij twee vingers opstak overigens. "Nee, ik hield gewoon mijn handen naast mijn lichaam toen ik de belofte uitsprak."
Woudenberg koos er voor om dat beloof ik te zeggen. "Ik mocht vooraf kiezen tussen zweren en beloven. Omdat ik niet-religieus ben, koos ik voor dat laatste. Ik voel me niet goed bij zweren."
De informaticus vraagt zich wel af of een eed nuttig is. "Iemand die kwaad wil, zal het hierdoor niet minder snel doen, denk ik. Aan de andere kant: het kan ook geen kwaad om een wetenschapper nog een keer te wijzen zijn verantwoordelijkheden."
Niet bij alle promoties na 1 oktober vond een eedaflegging plaats. Enkele van de promovendi die deze maand hun dissertatie verdedigden gaven DUB te kennen dat zij de eed niet hoefden af te leggen. Zij waren vooraf niet geïnformeerd, waarna besloten is om de eedaflegging te annuleren. Promovendi moeten wel vantevoren weten wat ze moeten beloven, zo was de gedachte.
Niet iedereen vindt de eedaflegging een goed idee. DUB-columnist Marco Derks, zelf promovendus, denkt dat de eed alleen maar tot verwarring binnen de universitaire wereld zal leiden omdat niet elke universiteit zo'n eed heeft. "Zijn zij die de eed hebben afgelegd betrouwbaarder dan zij die dat niet hebben gedaan?", schrijft hij vandaag in een column op DUB.
Ook vindt Derks het een beter idee dat niet promovendi maar hoogleraren een eed zouden afleggen. "Zij hebben, mede vanwege hun ambt, een voorbeeldfunctie. Zeker naar de promovendi die zij begeleiden. Daarnaast kunnen zij belangen hebben die de kwaliteit van proefschriften of de integriteit van promovendi bedreigen. Zo snel en zo veel mogelijk doctores 'afleveren' bijvoorbeeld."