Screening kennisveiligheid gaat universiteiten miljoenen kosten

Per jaar gaat de overheid zo’n 8000 masterstudenten en onderzoekers screenen in verband met de kennisveiligheid. Deze mensen willen studeren of werken in gevoelige vakgebieden, waarvan de kennis niet zomaar mag ‘weglekken’ naar het buitenland.

Gisteren is het wetsvoorstel ‘screening kennisveiligheid’ online gezet en de komende drie maanden mag iedereen erop reageren. Dat gaat universiteitenvereniging UNL zeker doen, want die ziet de plannen van de minister helemaal niet zitten.

Onuitvoerbaar
“Dit wetsvoorstel zorgt voor een onuitvoerbare hoeveelheid screenings en maakt Nederland onaantrekkelijk voor internationaal talent”, zegt voorzitter Caspar van den Berg in een eerste reactie, “terwijl het onzeker is of de wet daadwerkelijk bijdraagt aan meer veiligheid.” 

Bovendien is die screening duur, voor zowel de overheid als de instellingen, en het kabinet trekt er geen extra geld voor uit. “Het is bij de wilde spinnen af dat er geen geld voor beschikbaar wordt gesteld”, zegt Van den Berg. Integendeel, het kabinet bezuinigt juist op het hoger onderwijs en de wetenschap.

Kosten
De screening treft ongeveer 40 procent van onderzoekers die een baan krijgen in bèta en techniek, aldus de toelichting op het wetsvoorstel. Daar komen de masterstudenten bovenop. Voor de overheid zouden de kosten 15,3 miljoen euro per jaar bedragen, plus opstartkosten van 7,9 miljoen euro.

Voor de kennisinstellingen en de kandidaten zelf is de screening gratis, maar alles eromheen kost natuurlijk wél geld. Het ministerie gokt op 8,1 miljoen euro per jaar en eenmalig 32 miljoen euro. 

De instellingen moeten bijvoorbeeld toezicht houden op de sensitieve vakgebieden binnen hun poorten. Ze houden een lijst met vakgroepen en onderzoekslijnen bij en krijgen een ‘meldplicht’. Ze moeten bovendien de beveiliging van deze sensitieve kennis verbeteren, al is het maar met een slot op de deur van een laboratorium. Dit zal bij technische universiteiten harder aantikken dan bij andere instellingen.

Zelf bezig
De universiteiten zijn de laatste jaren meer met kennisveiligheid bezig. Ze hebben allerlei maatregelen getroffen om deze te verbeteren. Volgens een telling van de NOS hebben ze honderden sollicitaties van buitenlandse onderzoekers afgewezen op aanraden van eigen adviescommissies. 

Sinds enkele jaren kunnen ze met vragen terecht bij het Loket Kennisveiligheid van de overheid. UNL zou liever zien dat dit loket bevoegd wordt “om over individuen te adviseren”, zegt Van den Berg. Dat zou een betere manier zijn om kennisveiligheid te verbeteren.

China
Onder wetenschappers leeft de zorg dat zulk beleid de internationalisering van de wetenschap in gevaar brengt. Officieel is de screening op iedereen gericht, ook Nederlandse studenten en medewerkers, maar in de praktijk zullen onderzoekers uit bepaalde landen toch strenger beoordeeld worden.

Het wetsvoorstel komt wel ergens vandaan. De politiek maakt zich zorgen dat Nederland een doelwit is van kennisspionage. De vorige minister van OCW, Robbert Dijkgraaf, is zelf vermaard wetenschapper. Hij zei in 2022 “dat we de afgelopen jaren wat naïef zijn geweest” en zette de screening op poten. 

Met name het gevaar uit China deed alarmbellen afgaan. Instituut Clingendael schreef over de manieren waarop bepaalde onderwerpen, zoals de mensenrechten, in de samenwerking met Chinese collega’s niet aan de orde konden komen. 

Het Delftse universiteitsblad Delta liet in 2021 zien hoe de universiteit onbedoeld het Chinese leger hielp. Een mensenrechtencentrum van de Vrije Universiteit Amsterdam bleek gesponsord door China. Ook de Chinese CSC-beurzen kwamen in een ander licht te staan, toen bleek dat promovendi informatie moesten doorgeven aan hun ambassade.