Stress door UU-selectie bij scholieren in eindexamenjaar; hoe erg is dat?

Hoe halen universiteiten het in hun hoofd om vwo-scholieren midden in hun examentijd op te zadelen met belachelijke selectie-eisen? Dat was grofweg de strekking van de Kamervragen van Frank Futselaar (SP) begin vorige maand.

Futselaar hoorde van meerdere aankomende studenten dat zij grote moeite hadden met de tijdsinvestering die de selectie voor een psychologiestudie van hen vroeg. Het Kamerlid richtte zijn pijlen vooral op de Universiteit van Amsterdam. Studenten zouden daar minimaal 24 uur kwijt zijn aan de selectieprocedure.

Maar de SP’er noemde in zijn Kamervragen ook de UU. In een toelichting aan DUB laat hij weten van een potentiële Utrechtse student gehoord te hebben dat deze onder meer 128 pagina’s moest lezen en een statistiektoets moest maken, terwijl ze nog nooit iets met statistiek had gedaan.

Verontrustende geluiden
In haar antwoorden constateert minister Van Engelshoven dat opleidingen selecteren om ‘de juiste student op de juiste plek te hebben’. Dat is goed voor de opleiding, maar straks vooral ook voor de student zelf.

De minister gaat niet in op het onderliggende sentiment van Futselaars Kamervragen: hebben universiteiten met selectieprocedures ook niet een verantwoordelijkheid voor het geestelijk welzijn van vwo-scholieren? Nog afgezien van het feit dat studenten zich ook voor twee selectieopleidingen mogen aanmelden.

Al jaren zijn er verontrustende geluiden over de psychische gevolgen van de prestatiecultuur op middelbare scholen. Een Taskforce Studentenwelzijn van de UU zelf constateerde vorig jaar dat een deel van de burn out-problematiek bij UU-studenten te herleiden is tot de toegenomen druk op middelbare scholieren.

In Nijmegen legden schoolbestuurders al eens een rechtstreeks verband tussen de stijgende prestatiedruk, lagere slagingscijfers en de selectieprocedures van de universiteiten.

Geen fluttoets
De Utrechtse opleidingsdirecteur Maarten van der Smagt zegt dat Psychologie de selectieprocedure bewust rond de voorjaarsvakantie heeft gepland. “De meeste scholieren hebben het dan wat rustiger.”

Maar hij erkent dat zijn opleiding in de selectieprocedure behoorlijk wat vraagt van aankomende studenten, misschien wel het meest van alle psychologie-opleidingen in Nederland. Studenten volgen twee hoorcolleges van een uur, schrijven een essay, maken een opdracht en doen een toets. In totaal komt hij op 68 pagina’s leesstof. Minder dan Futselaar zegt, “maar inderdaad nog heel wat”.”

Sinds 2017 zijn universiteiten verplicht om te selecteren in plaats van te loten voor fixus-studies. De psychologie-opleidingen kennen sinds drie jaar vanwege de grote toeloop weer een landelijke fixus en hebben hun matching moeten vervangen door selectie.

Mogelijk krijgen opleidingen vanaf volgend jaar weer de optie om te gaan loten, vooral omdat de Tweede Kamer heeft gemerkt dat selectie leidt tot ongelijke kansen voor mannen of voor scholieren uit lagere sociale klassen.

Volgens Van der Smagt heeft zijn opleiding nog geen besluit genomen over de vraag hoe de toewijzing van de zeshonderd plaatsen in de toekomst gaat verlopen. Maar zolang er een selectieprocedure is, wil hij die serieus nemen. “Ik zie geen alternatief. Je kunt een of ander fluttoetsje afnemen zonder voorspellende waarde, maar dat is ook niet fair ten opzichte van deelnemers.”

Grote druk
Volgens voorzitter van studievereniging Alcmaeon van Psychologie Mare de Jong hebben leden van die vereniging de selectieprocedure in hun eindexamenjaar heel verschillend ervaren. Dat kwam ze te weten tijdens een korte rondgang die ze maakte. “Voor veel van die leden viel de selectie vlak voor hun eigen schoolexamens. Omdat het voorbereiden van de toets en het essay best wat tijd kostten, werd de druk wel als erg groot ervaren.”

Tegelijkertijd zien aankomende studenten volgens haar de voordelen van een procedure die uit meerdere elementen bestaat boven het maken van één toets waar andere universiteiten voor kiezen. Dat geeft meer kansen voor wie echt in Utrecht Psychologie wil studeren. “Bovendien is duidelijk aangegeven wat de eisen zijn en wat er van je verwacht wordt. Dat neemt ook weer wat druk weg.”

Niet in- maar uitselecteren
De selectieprocedure van de Utrechtse psychologen is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en weerspiegelt de situatie in het eerste blok. Van der Smagt: “We weten dat wie het goed doet in blok 1 een grotere kans maakt om het bsa te halen en ook om op tijd af te studeren.”

De opleidingsdirecteur benadrukt daarnaast dat de selectie niet is gericht op het ‘inselecteren’, maar vooral op het ‘uitselecteren’. Ook doen de scholieren tijdens de selectieprocedure precies hetzelfde als wat ze anders tijdens de verplichte matching zouden doen.

Vorig jaar deden 1058 studiekiezers mee aan de selectie. Uiteindelijk werd zelfs de deelnemer met rangnummer 920 nog toegelaten voor een van de zeshonderd plekken, omdat veel deelnemers uiteindelijk toch kiezen voor een andere studie. “Dat vertel ik er ook altijd bij in voorlichtingsrondes.”

Dit jaar liggen de verhoudingen overigens wel iets anders, omdat De Utrechtse psychologie liefst 1750 aanmeldingen heeft voor de selectie. Vanwege corona hebben scholieren klaarblijkelijk weinig alternatieven voor een studie.

Frank Futselaar suggereerde in zijn Kamervragen dat opleidingen met zware selectieprocedures potentiële studenten proberen af te schrikken. Volgens Van der Smagt is daar geen sprake van. “De procedure is hetzelfde als vorig jaar. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze het iets gemakkelijker hebben: ze kunnen alles thuis online doen en hoeven niet een hele dag naar Utrecht te komen.”

Andere verwachtingen bij Geneeskunde
Het wekt – ook bij Van der Smagt - enige verbazing dat nu klaarblijkelijk psychologiestudenten aan de bel hangen, terwijl opleidingen als geneeskunde en diergeneeskunde al langer zeer stevige selectieprocedures hanteren. De kans op toelating is daar bovendien vele malen kleiner.

Bij de Utrechtse opleiding Geneeskunde waren vorig jaar bijvoorbeeld 1313 kandidaten voor 304 plekken. Uiteindelijk was de student die na de selectie rangnummer 345 de laagst geklasseerde die nog binnen kwam.

Het aantal belangstellenden loopt echter elk jaar op, dit jaar zijn er zelfs 1589 gegadigden. GroenLinks stelde vorig jaar Kamervragen over de vele commerciële bureautjes die scholieren beloven hen door de selectie te loodsen.

SP-Kamerlid Frank Futselaar kan aan DUB geen verklaring geven voor het feit dat hij vooral psychologiestudenten hoort. “Misschien dat ze bij andere studies meer verwachten dat het zwaar is.”

Inzet laten zien
Bij de Utrechtse geneeskunde-opleiding zijn nooit klachten binnengekomen van studenten of schoolbestuurders over de stress die de selectieprocedure Geneeskunde op middelbare scholen teweeg brengt.

De stof die de scholieren voor de kennis- en inzichtstoets moeten leren is volgens Isabel Thunnissen, voorzitter van de selectiecommissie van de Geneeskundebachelor, “behoorlijk omvangrijk”. Maar dat is niet voor niets. De opleiding richt de selectie vooral op aankomende studenten die zich vanaf het begin willen inzetten voor de studie. Wie tijdens het eindexamenjaar iets extra's wil doen om toegelaten te worden, laat dat zien.

De scholieren krijgen de stof al op 1 december, terwijl de toets eind februari is. De opleiding adviseert kandidaten ruim de tijd te nemen voor het bestuderen van de stof. Thunnissen: “Dit drukken we bewust niet uit in voorbereidingsuren. Toen we dat nog wel deden, kregen we achteraf klachten dat de scholieren wél het aantal uren aan voorbereiding hadden besteed, maar het toch niet gehaald hadden.”

Uit de evaluatie die de opleiding na afloop van de selectie afneemt, blijkt dat de tijdsinvestering van selectiekandidaten zeer verschillend is. “Dat is ook logisch: iedereen heeft een eigen manier van leren.”

Verraderlijk
Marinka Oudenes, commissaris Onderwijs van studievereniging MSFU Sams, deed de selectie vier jaar geleden. Zij vond de selectieprocedure toen “zwaar” maar “goed te combineren met school en met je sociale leven”. “Bovendien: het gaat om iets dat je heel graag wilt.”

Maar zij is dan ook een student die gemakkelijk leert en goed kan plannen. Ze kan zich voorstellen dat dat voor sommigen lastiger is. Het feit dat er nu meer “concurrenten” zijn dan vier jaar geleden kan ook voor meer stress zorgen, denkt ze. “Het verraderlijke is bovendien ook dat je kunt blijven leren. Het gaat er niet om dat je een 5,6 haalt, je moet beter zijn dan anderen.”

Terugkijkend vond Oudenes de twee maanden dat ze moest wachten op de uitslag misschien nog wel stressvoller dan de toets zelf. “Dat was een onzekere tijd van afwachten en nadenken over je eventuele plan B.”

De Utrechtse geneeskunde-opleiding zegt blij te zijn met het vooruitzicht dat er straks weer geloot kan worden, hoewel nog niet duidelijk is hoe die loting er precies uit gaat zien. De opleiding beseft dat op dit moment niet de zekerheid te hebben dat díe studenten worden geselecteerd die kunnen uitgroeien tot het soort artsen dat over tien jaar nodig is.

Een selectiemethode die dat kan en bovendien niet tot extra stress bij studenten en extra aanloop bij commerciële trainingsbureaus leidt, ontbreekt vooralsnog. "Tot die tijd is het goed om loting weer een plaats te geven bij de instroom voor geneeskunde.”

Maatschappelijke druk
Bovenbouwcoördinator Hans Zoutewelle van het Koningin Wilhelmina College in Culemborg weet van één scholier die dit jaar in de problemen kwam door toelatingstoets psychologie. “Haar selectietoets viel op een dag dat zij ook een herkansingstoets voor school moest maken.”

Zoutewelle ziet dat een deel van zijn scholieren gebukt gaat onder de grote prestatiedruk en zeker in coronatijd is de mentale gesteldheid en motivatie van sommigen verre van optimaal. Toch is de bovenbouwcoördinator er niet van overtuigd dat afschaffen van selectie en de herintroductie van loting een groot verschil gaat maken.

“Er is nu eenmaal een maatschappelijke tendens waarin we steeds meer verwachten van leerlingen en leerlingen ook meer verwachten van zichzelf. Een groep leerlingen heeft het geluk dat ze gemakkelijk aan die verwachtingen kunnen voldoen en de hoge cijfers halen die nodig zijn, anderen hebben het veel moeilijker. Ook bij zoiets als een gewogen loting zullen die grote stress ervaren.”