Taskforce komt met plannen om zwijgcultuur rond wangedrag te doorbreken

De taskfoce ongewenst gedrag, die bestaat uit studenten en alumni van de UU, stelt dat de universiteit kampt met een problematische zwijgcultuur. Melders van wangedrag worden vaak geïntimideerd en gemanipuleerd om hun klacht stil te houden in het belang van de organisatie of de beklaagde. Ook raken klagers vaak geïsoleerd doordat ze niet op de hoogte gehouden worden van de procedure en vaak thuis zitten zonder contact met collega’s of andere studenten.

De taskforce baseert dit op bestaande onderzoeken van onder meer het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren, de FNV en het Promovendi Netwerk Nederland. Deze gingen over de hele universitaire wereld. Daarnaast heeft de groep een enquête uitgezet op de UU en een aantal mensen  geïnterviewd.

Ook op de UU komen soms kwesties naar boven, zoals in het artikel op DUB over het gedwongen vertrek van een hoogleraar Ethiek. De taskforce denkt dat recente affaires zoals bij de Radboud Universiteit, de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit ook op de UU zouden kunnen gebeuren. Oud vice-voorzitter Annetje Ottow zei in 2019 tegen DUB: “Ik heb geen signalen dat op de UU een verziekte cultuur zou heersen, maar ik kan ook niet garanderen dat er op een grote universiteit als de UU geen misstanden zouden zijn. 

Deze week kwam NRC Handelsblad met een verhaal over een Leidse hoogleraar Filosofie. Studenten hadden een klacht ingediend over zijn intimiderende manier van lesgeven. Binnen de kortste keren wist de hoogleraar precies wie de klacht had ingediend. Er kwam een rapport, maar dat heeft geen consequenties gehad voor de hoogleraar. Op Twitter vroeg de decaan zich af waarom NRC hierover had geschreven. Het leverde haar veel commentaar op.

Weinig medeleven voor klagers
Een groot probleem is dat werknemers of studenten niet durven te klagen uit angst voor hun loopbaan, constateert de taskforce. Die conclusie kwam ook naar voren in een onderzoek van DUB uit 2019. Na een oproep in hoeverre het vangnet van gedragscodes, vertrouwenspersonen en klachtencommissies voldoende werkt, kreeg de redactie binnen een week acht reacties. Ze kwamen uit vijf verschillende faculteiten en ze hebben gemeen dat het om een hoogleraar gaat die volgens de klagers misbruik maakte van zijn machtspositie. Aan het eind van het liedje trok steeds de klager aan het kortste eind. Ook al vertrok één hoogleraar en hebben twee hoogleraren taken afgestoten.

Daarnaast worden ook bestaande klachten en genomen maatregelen niet of onvoldoende gedeeld met collega’s en met studenten. Door dit gebrek aan transparantie ontstaat het idee dat wangedrag onbestraft blijft waardoor het gevoel van onveiligheid toeneemt. Daarnaast is er weinig medeleven voor de klagers. De procedure is juridisch ingestoken en wordt door veel klagers als emotioneel belastend ervaren. Zij voelen zich vaak genoodzaakt zelf juridische hulp in te roepen. De klachtencommissie functioneert volgens de tasforce niet onafhankelijk en leidinggevenden hebben weinig expertise hoe ze met de klachten moeten omgaan.

Anonieme meldingen
Om de problemen aan te pakken, komt de tasforce in zijn adviesnota met  tal van suggesties. Zo zou het indienen van een klacht laagdrempeliger moeten worden. Dat zou bijvoorbeeld ook online moeten kunnen en anoniem. Ook moet de verjaringstermijn worden aangepast. Nu moet binnen drie jaar na het wangedrag een klacht zijn ingediend. Dat moet volgens de taskforce vijftien jaar worden.

Een klacht moet volgens de taskforce ook de vertrouwenspersoon in een dossier van de beklaagde worden opgenomen – ook als die nog niet officieel is. Deze meldingen zijn niet direct een reden voor onderzoek, maar kunnen  wel worden meegenomen als andere mensen wel met een officiële klacht komen. Zolang iemand op de universiteit werkt, moet de klacht in het dossier blijven. De vertrouwenspersoon moet daarnaast de mogelijkheid krijgen om zelf een onderzoek te beginnen. Dat kan bijvoorbeeld wanneer er veel anonieme klachten over dezelfde persoon binnenkomen. Ook moet duidelijker geformuleerd worden wat de sancties zijn.

Een veel genoemd probleem van het  anonimiseren van de klachten enerzijds en het geven van meer bekendheid aan de klachten anderzijds is dat het ook de drempel lager maakt om mensen makkelijker in de beklaagdebank te zetten, zonder dat deze persoon zich heeft kunnen verdedigen.

De Duitse hoogleraar Klaus Steigleder waarschuwt in een opinie op DUB dat het risico bestaat dat bij een lagere drempel de kans groter is dat iemand ten onrechte wordt beschuldigd. 

In het rapport staat dat iedere beklaagde het recht moet hebben om te weten welke klacht er tegen hem of haar is ingediend. De beklaagde moet de kans  krijgen om dit te weerleggen. Dat hoeft volgens de opstellers echter niet door ook de naam van de klager prijs te geven.

Beleidsmedewerker sociale veiligheid
Ook zijn er voorstellen die de klachtenprocedure een meer zichtbare plek geven binnen de universiteit. Zo moet er een jaarlijkse monitor, liefst in samenwerking met alle universiteiten. In deze monitor is bedoeld om zicht te krijgen op wangedrag binnen de instelling en zou gebaseerd moeten zijn op een jaarlijkse vragenlijst. Ook kan er geschetst worden wat  actueel de beste methoden zijn om met klachten aan de slag te gaan. Daarnaast moet er een beleidsmedewerker sociale veiligheid worden aangenomen. Dit is het aanspreekpunt voor de medezeggenschap en de medewerker verzamelt en
creëert expertise over bijvoorbeeld de meld- en klachtenregeling en stimuleert de
toegankelijkheid daarvan en komt met adviezen over de cultuurverandering.

Tenslotte moet er veel meer aandacht komen voor de leidinggevenden en hoe zij moeten omgaan met klachten en hoe ze een potentiële klacht niet tegenwerken. Werknemers die getuige zijn van wangedrag, moeten er meer alert op worden gemaakt om dit bij de vertrouwenspersoon of leidinggevende te melden. 

Geen intieme relaties
Ook zijn er adviezen om de zorg voor de klager en bystander te verbeteren. Zo zouden ze recht op juridische hulp en coaching moeten hebben. Eveneens wordt gesproken over ontslagbescherming voor de klager.

De taskforce komt daarnaast met suggesties de gedragscode aan te scherpen. Zo zou de UU  intieme relaties tussen medewerkers en studenten en promovendi moeten verbieden als er een medewerker directe verantwoordelijkheid draagt voor het onderwijs of het welzijn van die student of promovendus. Onder directe verantwoordelijkheid wordt verstaan doceren, nakijken, adviseren en begeleiden. Wanneer er sprake is van een afhankelijke machtsrelatie zijn relaties niet ook toegestaan. 

Eveneens mogen medewerkers studenten niet benaderen op privé kanalen, zoals bijvoorbeeld sociale media, telefoon of sms als het gaat om zaken die niet te maken hebben met werk of studie.

Het College van Bestuur zal deze adviesnota meenemen in een nieuw voorstel over de klachtenprocedure aan de UU. Daarbij speelt ook het advies van de commissie Bauw een grote rol. Deze commissie werkt aan een advies op grond van eerdere klachten over de procedure. De voorstellen van het bestuur worden dit voorjaar verwacht.

Lees hier de hele nota Melden en klagen ongewenst gedrag van de taskforce