Trumps chaos en censuur raakt ook Utrechtse klimaatonderzoekers

“Zoiets heb ik werkelijk niet eerder meegemaakt.” Hoogleraar Energy, Resources & Technological Change Ernst Worrell kreeg onlangs van de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) te horen dat het project waar hij al vijftien jaar aan meewerkt, plotseling stopt. Zonder opgave van een precieze reden.

Voor de EPA maakt Worrell analyses voor het Energy Star-programma wat verantwoordelijk is voor het ‘Energy Star-logo’ voor energiezuinige consumentenproducten in Amerika. Het onderzoek van Worrell richt zich op adviezen aan bedrijven die duurzamer willen werken. “Het gaat om een populair project. Dat maakt het nog minder begrijpelijk.”

De EPA ligt in de Verenigde Staten onder vuur omdat het agentschap van voormalig president Biden klimaatsubsidies ter waarde van 20 miljard mocht uitdelen. De regering Trump is zeer argwanend over de besteding daarvan. Meer dan de helft van het budget van het agentschap staat nu op de tocht en er dreigen nog eens duizend onderzoekers op straat te komen staan. 

Van sommige EPA-collega’s in de Verenigde Staten, krijgt Worrell inmiddels een Out of Office-reply. In een laatste contact dat hij had over het EPA-project merkte hij dat medewerkers zeer op hun hoede zijn. “Toen ik vroeg of ik ze sterkte moest wensen, knikten ze alleen maar even - ze durfden niet echt te reageren. Ik heb ook met mensen in China gewerkt. Ik had het gevoel dat ik met hen vrijer kon praten.”

Rare gesprekken
Ook Appy Sluijs, hoogleraar Paleoceanografie, maakt zich zorgen om Amerikaanse collega’s. Hij doet onderzoek naar boorkernen in de oceaanbodem, onder meer met medewerkers van de Amerikaanse Geologische Dienst (USGS). De dienst kwam vorige week in het nieuws door een politiek gekleurde vragenlijst die naar Wageningse onderzoekers werd gestuurd.

“Ik heb heel rare gesprekken met collega’s van de USGS. Ze willen over bepaalde dingen niet meer praten en vermijden termen als ‘klimaatverandering’. Er heerst daar een enorme angst voor massaontslagen en onderzoekers worden klaarblijkelijk op hun vingers gekeken. Deze mate van censuur heb ik nog nooit meegemaakt.” 

Amerikaanse collega’s op universiteiten kunnen zich nog wel uitspreken, merkt Sluijs. “Universiteiten worden vooral door individuele staten gefinancierd of door private financiering. Dus daar heeft Trump minder invloed.”

Kwestie van hopen
Net als Worrell en Sluijs maakt hoogleraar Polaire Meteorologie Michiel van den Broeke zich vooral zorgen over de ontwikkelingen bij de Amerikaanse overheidsinstanties, in zijn geval de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) en de National Weather Service (NWS). Daar zijn de afgelopen tijd al medewerkers met tijdelijke contracten ontslagen of in hun proefperiode weggestuurd. De teller staat op 1300 en voor nog eens 1000 andere medewerkers dreigt eenzelfde lot.

“Dat kun je de operationele tak van onze discipline noemen. Indirect hebben wij die in Utrecht heel hard nodig. De Amerikaanse modellen voor weersverwachting worden uiteindelijk ook gebruikt voor die van klimaatverandering. Zij staan aan de basis van de hele keten van waarnemen en modelleren, wij aan het einde. En dat gaan we merken.”

Volgens de hoogleraar is er sprake van een chaotische situatie waarin de ontwikkelingen zich snel opvolgen en een overzicht compleet ontbreekt. Sommige collega’s in de VS zeggen nog niets te merken, anderen zijn ontslagen. “Het lijkt een kwestie van hopen dat het jou niet raakt.” 

Van den Broeke houdt zijn hart vast voor onderzoeksgegevens die mogelijk verloren gaan. “Amerikaanse collega’s hebben ons gevraagd om back-ups te maken. Dat is inmiddels voor sommige dingen ook gedaan.” Ook in Europees verband wordt door het Copernicus-programma, gekeken naar het veiligstellen van data. “Maar het lastige is ook dat je nooit een compleet overzicht kunt krijgen van wat er allemaal is en wat er gevaar loopt.”

Boorkernen
Ook hoogleraar Appy Sluijs houdt er rekening mee dat wetenschappers straks niet meer bij data kunnen of niet langer gebruik kunnen maken van onderzoeksfaciliteiten. In zijn onderzoeksveld wordt er meestal samengewerkt in internationale consortia, zoals het International Ocean Discovery Programme (IODP). “Onder Biden was het al de vraag wat daarmee zou gebeuren. Maar nu lijkt het er niet op dat de VS nog een rol in de internationale samenwerking blijft spelen.”

Volgens Sluijs is het Amerikaanse schip dat decennialang werd gebruikt om boorkernen uit de diepe oceaan te halen, aan het einde van zijn levensduur. “We gaan er nu niet meer vanuit dat de Verenigde Staten met een nieuwe schip komen.”

Er is meer onzekerheid, zo zegt hij. “In de wereld zijn er drie grote koelkasten die de IODP-boorkernen opslaan. Die staan in Duitsland, Japan en in de VS. Het is nog maar zeer de vraag wat ermee gaat gebeuren, vooral met de kernen die door het Amerikaanse schip zijn genomen. Ik houd momenteel overal rekening mee. Ruim de helft van mijn onderzoek en dat van veel van mijn collega’s maakt van deze kernen gebruik. Als wij geen toegang meer krijgen tot die boorkernen, raakt dat direct ons onderzoek.”

Harde klap
Voor Worrell is het EPA-project een kleine onderzoeksopdracht. Maar hij maakt zich grote zorgen over de Amerikaanse ingrepen in het energie- en klimaatonderzoek: “Er wordt heel veel afgebroken. De Amerikanen hebben heel veel data en goede modellen. Het is niet zo dat wij in Europa helemaal afhankelijk zijn van Amerikaans onderzoek, maar juist het samen doen geeft kracht en geloofwaardigheid.”

Van den Broeke: “Het beste onderzoek vindt plaats in de Verenigde Staten. Als dat opeens wegvalt, is dat een harde klap.” Volgens Sluijs hebben de VS “een voortrekkersrol” in klimaatonderzoek. “Nu het mes erin gaat, zal de wetenschappelijke vooruitgang minder snel gaan.”

Sleutelfunctie
Ernst Worrell betitelt het optreden van Trump als “een aanval op de wetenschap en universiteiten”. “Dit is gericht op het onderdrukken van het kritische denken en komt rechtstreeks uit het draaiboek van autoritaire regimes. Als zoiets gebeurt in een land dat een sleutelfunctie heeft in de wetenschap, is dat een groot probleem.”

De onderzoekers merken dat de ontwikkelingen direct invloed hebben op het reisverkeer tussen de Verenigde Staten en Europa. Worrell, Sluijs en Van den Broeke vliegen liever zo min mogelijk en hebben zelf geen reizen naar de VS op het programma staan. Collega’s die wel een bezoek hebben gepland, aarzelen nu om af te reizen. De berichtgeving over een Franse wetenschapper die Amerika niet in mocht nadat er op zijn mobiele telefoon en werkcomputers kritische uitingen over het onderzoeksbeleid van Trump waren aangetroffen. Worrell heeft een promovendus afgeraden om naar de Verenigde Staten te gaan voor een internationale conferentie. 

Volgens Appy Sluijs zitten ook Europese postdocs die in de VS werken met hun handen in het haar. “Ze willen heel graag hun onderzoek doen bij een goede universiteit in de VS, maar ze zijn bang dat zij na een tussentijds bezoek aan Europa, het land niet meer in komen. Er gebeuren allerlei gekke dingen op de grens.” 

Van den Broeke: “Zo gaat dat dus, en het is precies wat ze graag willen. Alles komt piepend en krakend tot stilstand. Zo kunnen ze de wetenschap isoleren en gericht beschadigen.”

Geschoffeerd
Worrell verwacht dat Nederlandse universiteiten veel sollicitanten gaan krijgen uit de VS. “Er dreigt daar een braindrain.” Ook Sluijs hoort van Amerikaanse collega’s dat ze erover nadenken om te verhuizen naar Europa. 

Over het plan van onderwijsminister Eppo Bruins om een NWO-fonds in het leven te roepen om topwetenschappers hierheen te halen, zijn ze echter kritisch. Van den Broeke vindt dat “in de context van de huidige bezuinigingen op het hoger onderwijs hol klinken”. Worrell spreekt van “kortzichtig” beleid. “Zeker omdat de minister het opnieuw door NWO, door de Nederlandse wetenschap zelf dus, wil laten betalen. China investeert juist volop in de wetenschap, dan moeten wij niet op de rem gaan staan.”

Sluijs vindt het plan “cru”: “De wetenschap wordt door het huidige kabinet geschoffeerd. Er wordt gigantisch in gesneden en uitstekende wetenschappers die nu aan universiteiten werken zullen de komende jaren hun baan verliezen. Het is goed om excellente wetenschappers aan te trekken, maar het is nou niet zo dat wij die wetenschappers hier wat kunnen bieden.” 

Ook andere UU-wetenschappers lieten de afgelopen weken weten zich grote zorgen te maken over het onderzoeks- en onderwijsbeleid van Trump. 

Zo vertelde epidemioloog Sanne Peters aan RTV Utrecht over het beëindigen van de financiering voor een onderzoek naar de verschillen tussen mannen en vrouwen als het gaat om hart- en vaatziekten. Historicus Iva Vukusic, expert op het gebied van het International Strafhof, beschrijft hoe de sancties van president Trump ook wetenschappers raken. Die zouden ontslagen kunnen worden als ze het hof steunen.

Een woordvoerder van de UU zegt in een schriftelijke reactie dat het College van Bestuur de zorgen van Utrechtse wetenschappers over de ontwikkelingen in de Verenigde Staten deelt. “Het aantal onderzoekers dat zich met dit soort zorgen actief meldt bij de UU is vooralsnog klein – dat maakt het inschatten van de concrete invloed van de ontwikkelingen in de VS lastig.” 

“Er is op dit moment nog veel in ontwikkeling en daarmee ook onduidelijk. In UNL-verband (Universiteiten van Nederland) bespreken we deze bezorgdheid en die is bovendien (via UNL) bij het Ministerie van OCW onder de aandacht gebracht. De komende tijd zullen we blijven monitoren wat er gebeurt in de VS en wat voor gevolgen dit heeft voor onze eigen wetenschappers en onderzoeksprojecten. Afhankelijk daarvan zullen we bekijken of en welke vervolgstappen wenselijk zijn.”