Uit onderzoek blijkt: media niet kritisch over wetenschap

Nederlandse kranten checken maar zelden de bron van wetenschappelijk onderzoek. Dat blijkt uit een inventarisatie van de Hogeschool Utrecht.

Media nemen wetenschappelijke nieuwtjes geregeld klakkeloos over. Het onderzoek wordt niet genoemd, de informatie is gebaseerd op vage of onbetrouwbare bronnen en controle vindt bijna nooit plaats.

Deze constateringen zullen weinigen verbazen, zeker niet in universitaire kringen. Maar hoe váák zijn media onduidelijk over de bron van het onderzoek, of worden de feiten niet gecontroleerd? Om dat te onderzoeken nam Chris van der Heijden, onderzoeker bij de kenniskring Crossmediale Kwaliteitsjournalistiek van de HU, de berichtgeving onder de loep van drie Nederlandse kranten: De Telegraaf, Het Dagblad van het Noorden en NRC Handelsblad.

Van der Heijden ging in de drie kranten op zoek naar de zinsnede 'uit onderzoek blijkt' (in de periode van 1 oktober 2011 tot 1 oktober 2012), om die artikelen vervolgens te toetsen op drie vragen:

1. Wordt het onderzoek nader genoemd?
2. Waarop is de informatie gebaseerd?
3. Wordt de informatie gecontroleerd?

Eén van de conclusies: alle drie de kranten laten het vaak na om wetenschappelijk onderzoek tegen het licht te houden. Bij de 35 NRC-artikelen met de frase 'uit onderzoek blijkt' werd maar 14 keer contact opgenomen met de bron of met een externe expert. Bij het Dagblad van het Noorden (7 van 49 artikelen) en de Telegraaf (6 van de 66 artikelen) gebeurde dit nog minder vaak.

Dat er weinig hoor en wederhoor plaatsvindt, komt vooral vanwege het nog altijd bestaande respect voor wetenschap, vermoedt Van der Heijden. Wat 'uit onderzoek blijkt' is waar. Het is niet nodig daar verder nog vraagtekens bij te zetten.

"Journalisten zijn uitermate kritisch over beweringen van politici. Je zou eigenlijk verwachten, zeker na de affaire-Stapel, dat er ook sceptischer naar wetenschap gekeken wordt", zegt Van der Heijden in een telefonische toelichting.

Als je kijkt naar bronvermelding (welk onderzoek, en waar komt de informatie vandaan?), dan zijn er grote verschillen tussen De Telegraaf en NRC Handelsblad. Waar NRC Handelsblad vaak netjes vermeldt wie het onderzoek gedaan heeft en waar de informatie vandaan komt, daar is De Telegraaf uitermate vaag over de bron. De krant gaat in de vermelding zelden verder dan een frase als 'een neuroloog'.

Van der Heijden presenteerde zijn resultaten onlangs op Etmaal 2013, een conferentie voor communicatiewetenschappers. Het onderzoek (hier als pdf te lezen) is volgens Van der Heijden verkennend en nog nergens gepubliceerd. Wel schreef hij al enkele blogposts over zijn bevindingen.