Universiteiten verloten stedentrip of bierpakket als lokkertje nationale studentenenquête

Een vliegreis naar Istanbul voor twee personen of een bierarrangement bij café Jos. Het zijn zomaar twee prijzen waarmee universiteiten studenten proberen over te halen de Nationale Studenten Enquête in te vullen. Maar is dat wel helemaal eerlijk?

Alle studenten in het Nederlands hoger onderwijs kregen onlangs weer een mailverzoek (pdf) van Studiekeuze123, de onafhankelijke verzamelaar van informatie over het Nederlandse hoger onderwijs. Of ze aub zo vriendelijk willen zijn om voor 9 maart de jaarlijkse Nationale Studenten Enquête (NSE) in te vullen.

Er is Studiekeuze123 natuurlijk veel aan gelegen om de respons zo groot mogelijk te maken. Maar ook de universiteiten en hogescholen zijn gebaat bij een representatieve opkomst. Op basis van de uitkomsten van de NSE worden de opleidingen beoordeeld en kunnen instellingen hun onderwijs verbeteren. Met de mening van slechts een handjevol studenten, kan een opleiding weinig beginnen.

Vorig jaar vulden zo’n 40 procent (pdf) van de Nederlandse studenten de enquête in. De UU kwam vorig jaar ongeveer uit op dat gemiddelde, voor Utrecht een ongekend hoge score. Op dit moment is er ook weer een pr-offensief gaande.

Als extra impuls voor studenten om het onderzoek in te vullen verloot Studiekeuze123 mooie prijzen onder alle studenten van Nederlandse opleidingen die meedoen: iPads, een iPhones en bonnen van bol.com. Niets mis mee, vindt iedereen. Gelijke monniken, gelijke kappen.

Maar sommige opleidingen en universiteiten loven extra prijzen uit aan de eigen studenten die de enquête invullen. De Radboud Universiteit van Nijmegen verloot bijvoorbeeld bioscoopbonnen, een dinercheque, een jaar lang gratis sporten of een bierarrangement bij Café Jos! Studenten Communicatiewetenschap in Amsterdam maken kans op een vliegreis naar Istanbul of op een dinertje met een docent, overigens “zonder amoureuze bijbedoelingen”.

Bij de Utrechtse faculteit Geesteswetenschappen worden sommigen een beetje zenuwachtig van die tendens, zo merkte vice-decaan Bert van den Brink. In een interne nieuwsbrief vraagt hij zich af of je wel moet willen dat studenten om redenen die niets met de studie zelf van doen hebben, de vragenlijst invullen. Hij vermoedt dat studenten, positief gestemd door de kans iets te winnen, wat rooskleuriger zullen antwoorden dan anders.

De angst bij de Geesteswetenschappers is natuurlijk ook dat opleidingen die vrolijke prijzen beloven straks beter beoordeeld worden dan de opleidingen van de UU. In belangrijke vergelijkende onderzoeken van de Keuzegids en de Elsevier, die zich grotendeels baseren op de NSE, zou dat vervelende gevolgen kunnen hebben. Ook de informatie voor aankomende studenten in de nieuwe ‘studiebijsluiter’ zou dan bij Utrechtse concurrenten positiever kunnen uitpakken.

Maar mag dat dan zomaar? Extra prijzen uitloven? Ja hoor. Opleidingen kunnen zelfs via Studiekeuze123 voor 150 euro een extra trekking laten verrichten om prijswinnaars binnen een specifieke groep respondenten aan te wijzen, blijkt uit informatie op de website. “We houden daarbij wel in de gaten of de NSE neutraal gepromoot wordt. Je mag dus niet werven door zoiets te zeggen als: vul in en zorg dat onze opleiding bovenin de Nederlandse ranking komt te staan”, zegt Daphne Rijk van Studiekeuze 123.

Volgens Rijk gaan instellingen vrijwel nooit te ver met hun wervingsacties. In het verleden zag Studiekeuze123 zich “zeer incidenteel” genoodzaakt om in te grijpen. Ze wil geen voorbeelden noemen. Ze kan ook niet zeggen hoevaak een verzoek tot een extra trekking wordt ingediend.

Maar dan nog: loop je niet sowieso het risico dat je resultaten beïnvloedt als je sommige respondenten anders behandeld?  “De onderzoeken daarover spreken elkaar tegen”, meldt Rijk van Studiekeuze123. “Bovendien: alle universiteiten proberen de respons zo hoog mogelijk te maken. Als het niet gebeurt door extra prijzen te verloten dan gebeurt het op andere manieren, bijvoorbeeld via extra oproepen of via promotiemateriaal.”

De Radboud Universiteit Nijmegen en de Amsterdamse communicatiewetenschappers laten weten dat zij met hun acties zeker geen positievere oordelen proberen te bewerkstelligen. “Hoe meer studenten de NSE invullen hoe groter de waarde van het onderzoek voor ons is”, zegt een Nijmeegse woordvoerder. “De prijzen zijn puur bedoeld om studenten te motiveren. Dat staat helemaal los van de manier waarop ze de enquête invullen.”

“It is a mad mad world”, verzucht de Utrechtse vice-decaan Geesteswetenschappen in de interne nieuwsbrief. Hij moet uiteindelijk erkennen dat hij ergens ook wel weer begrijpt dat opleidingen hun toevlucht nemen tot een prijzencircus, zelfs als ze daarmee het risico nemen dat de data minder betrouwbaar worden. “Ik heb liever NSE-uitslagen die kwantitatief gezien representatief zijn maar wat vervuild door de verlokkingsmachine, dan uitslagen die door gebrek aan reactie niet representatief zijn maar waar opleidingen wel op worden afgerekend.”

De Utrechtse methodoloog Vera Toepoel reageert geamuseerd wanneer DUB haar de casus voorlegt. Zij vindt dat je vanuit een principieel methodologisch oogpunt iedere potentiële respondent hetzelfde moet behandelen en dus niet aan extra prijzen voor een deel van de respondenten zou moeten beginnen. Tegelijkertijd heeft ze een geruststellende mededeling voor Utrechters die vrezen dat de prijzen van andere universiteiten concurrentievervalsend uitpakken. Uit de wetenschappelijk literatuur blijkt namelijk dat loterijen de respons bij dit soort onderzoeken helemaal niet verhogen. “Het is dus eigenlijk weggegooid geld. Een loterij is goedkoop en gemakkelijk. Maar als je de respons echt wil vergroten, kun je beter iedereen van te voren iets geven, liefst geld, zonder te eisen dat ze daadwerkelijk meedoen.”

De Amsterdamse opleiding Communicatiewetenschap laat weten tot nu niets te merken van een stormloop van studenten die in aanmerking willen komen voor de prijzen. Hoe dat uiteindelijk uitpakt in de respons voor de NSE valt volgens de opleiding nog niet te zeggen.