Utrechtse hoogleraar onder vuur na besluit Vrije Universiteit over onderzoeksgeld uit China

Het Cross Cultural Human Rights Centre, gelieerd aan de VU, ontving geld voor onderzoek naar mensenrechten van een Chinese universiteit. Dat bleek vorige week uit stukken die de NOS had opgevraagd. Het ging om jaarlijkse bedragen tussen de 250.000 en 300.000 euro.

Verbonden aan het regime
Het leidde tot ophef omdat de universiteiten in China nauw verbonden zijn aan het politieke regime. Deskundigen plaatsen grote vraagtekens bij de onafhankelijkheid van het onderzoekscentrum.

De argwaan wordt gevoed doordat medewerkers van het Amsterdamse onderzoekscentrum het Chinese mensenrechtenbeleid in het openbaar hebben verdedigd. Op de site van het centrum staan vooral commentaren die aangeven dat het meevalt met de disicriminatie van de Oeigoeren in China. Zo ontkende ook VU-docent Peter Peverelli in een interview met universiteitsblad Ad Valvas dat het regime de Oeigoeren onderdrukt.

De Utrechtse hoogleraar Mensenrechten Tom Zwart werkt deels bij de VU en is als directeur verbonden aan het centrum. In de berichtgeving van de NOS wordt een fragment getoond waarin Zwart op de Chinese televisie zegt: “We moeten het niet aan politici overlaten, zeker niet aan Westerse politici, om te bepalen wat we over mensenrechten moeten denken.”

In een uitgebreide reactie op de NOS zegt Zwart dat zijn centrum zich wel degelijk inzet voor een betere positie van de Oeigoeren en dat ook in China kenbaar maakt. “Wij zijn wetenschappers die in China een rol spelen in het academische debat. Op die manier hebben we invloed.” . In een interview met DUB, in 2016, zei Zwart al over de mensenrechten in China: “Ik zeg altijd tegen de Chinezen dat ik hun waarden vanuit mijn traditie niet op alle fronten deel, maar ik heb wel begrip voor de traditie waarin ze staan en de manier waarop ze met die rechten bezig zijn.” Dat op de site van het centrum zoveel opmerkingen staan die de Chinese onderdrukking vergoelijken, noemt Zwart vrijheid van meningsuiting.

Ongewenste beïnvloeding
De VU zegt in een statement op haar website dat er “begrijpelijkerwijze” twijfel is ontstaan over de onafhankelijkheid van het onderzoek. “Zelfs ‘de schijn’ van afhankelijkheid” noemt de universiteit “onacceptabel”. De Chinese subsidie wordt daarom stopgezet en teruggestort. De universiteit wil ook onderzoeken of de onafhankelijkheid van het onderzoek op alle fronten gewaarborgd is gebleven.

Onderwijsminister Robbert Dijkgraaf noemt het op Twitter “verstandig dat de VU nu actie onderneemt”. Het is volgens hem “belangrijk dat kennisinstellingen alert blijven op risico’s van ongewenste beïnvloeding. Zeker waar het mensenrechten betreft.”

De Universiteit Utrecht zegt in een reactie tegen DUB dat hoogleraar Tom Zwart net als alle andere medewerkers de academische vrijheid heeft om onderzoek te doen, en daarvan verslag te doen in publicaties en media. Natuurlijk moet het onderzoek onafhankelijk zijn. De UU heeft kennis genomen van het besluit van de VU en zegt de uitkomsten van het onderzoek van de VU naar de onafhankelijkheid van het onderzoek van het centrum nauwlettend te zullen volgen.

De academische vrijheid is vaker onderwerp van gesprek bij samenwerkingsverbanden met China. Zo adviseerde voormalig onderwijsminister Van Engelshoven hogescholen en universiteiten vorig jaar om zich los te koppelen van de Chinese Confucius Instituten.